Voortgangsbrief werken met en als zelfstandige(n)

19/12/22

In een voortgangsbrief van 16 december 2022 van de Minister van Sociale Zaken en de staatssecretaris van Financiën wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over het zzp-dossier. De Ministers werken langs ‘drie lijnen’. Vooral de invulling van het gezagscriterium is opvallend doordat ‘inbedding in de organisatie’ een (extra) zelfstandig criterium voor de aanwezigheid van gezag zal worden. Daarnaast wordt er gewerkt aan een rechtsvermoeden van een arbeidsovereenkomst gekoppeld aan een uurtarief. Tot slot wordt er ingezet op het zo snel mogelijk versterken en verbeteren van de handhaving in de aanloop naar het opheffen van het handhavingsmoratorium uiterlijk 1 januari 2025.

De drie lijnen rondom het werken als zelfstandige en met zelfstandigen

Zoals vermeld in ons eerdere artikel ‘Stand van zaken (schijn)zelfstandigheid en arbeidsmarkt’, kiest het Kabinet een aanpak langs drie lijnen om de kaders rondom zelfstandigen toekomstbestendiger te maken en de ‘balans te herstellen’:

Inzetten op een gelijker speelveld tussen de zelfstandige en de werknemer met betrekking tot de sociale zekerheid en fiscaliteit;
Meer duidelijkheid over de vraag wanneer gewerkt wordt als werknemer dan wel als zelfstandige (verduidelijking gezag en introductie rechtsvermoeden); en
Het verbeteren van toezicht en handhaving op schijnzelfstandigheid.

Hierrna bespreken wij kort per ‘lijn’ wat de desbetreffende maatregelen zijn.

1. Inzetten op een gelijker speelveld tussen de zelfstandige en de werknemer met betrekking tot de sociale zekerheid en fiscaliteit

Het Kabinet zet zich in om de fiscale verschillen tussen werkenden in loondienst en zzp’ers te verkleinen. Op het gebied van fiscaliteit is in het Belastingplan 2023 al opgenomen dat de zelfstandigenaftrek sneller wordt afgebouwd en dat de fiscale oudedagsreserve wordt uitgefaseerd. Daarnaast wordt de invoering van de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers verder uitgewerkt.

Ook op niet-fiscaal gebied zijn er ontwikkelingen voor de positie van zzp’ers: in 2023 wordt een herziene Leidraad Tariefafspraken van de ACM verwacht, wat ziet op het collectief onderhandelen voor zelfstandigen. De Europese Commissie heeft onlangs de mogelijkheden voor zzp’ers binnen het Europese mededingingsrecht verruimd en verduidelijkt. Ten slotte wordt gewerkt aan het versterken van de positie van zelfstandigen in de Sociaal-Economische Raad.

2. Meer duidelijkheid over de vraag wanneer gewerkt wordt als werknemer dan wel als zelfstandige

Het Kabinet is voornemens het criterium gezag te verduidelijken en een rechtsvermoeden (met een uurtarief) te introduceren.

Gezag verduidelijken

Door de open norm ‘werken in dienst van’ oftewel het criterium van ‘gezag’ verder te verduidelijken, hoopt het Kabinet meer bescherming te bieden aan werkenden die daar recht op hebben. Maar het Kabinet verwacht ook dat opdrachtgevers hierdoor sneller ‘toch maar’ een dienstbetrekking zullen aanbieden.

Het criterium gezag is en wordt door jurisprudentie ingevuld. Nu wil het Kabinet de regels uit de jurisprudentie verder structureren op basis van drie hoofdelementen:

Is er sprake van ‘klassiek’ materieel gezag, oftewel, worden er instructies gegeven en wordt toezicht gehouden op het werk?
Is het werk organisatorisch ingebed in de organisatie van de werkgevende?
Is er sprake van zelfstandig ondernemerschap bij de opdrachtnemer?

Deze drie hoofdelementen zijn niet nieuw. Wij hebben ze al eerder als de belangrijkste aspecten in onze webmodule Beoordeling Arbeidsrelatie opgenomen. Het Kabinet werkt deze de komende tijd nog verder uit. Voor de zomer 2023 wordt een internetconsultatie verwacht, waarna uiteindelijk het wetsvoorstel begin 2024 wordt aangeboden aan de Tweede Kamer.

Het meest opvallend is dat het criterium ‘inbedding van het werk in de organisatie’, expliciet wordt opgenomen als aanwijzing voor de aanwezigheid van gezag. Hieruit vloeit voort dat zelfstandigen en werknemers niet naast elkaar voor hetzelfde werk en met dezelfde omstandigheden kunnen worden ingezet. Als er sprake is van gezag op basis van klassiek gezag, dan wel inbedding, is nog niet per se sprake van een arbeidsovereenkomst. De constatering van zelfstandig ondernemerschap kan een contra-indicatie zijn voor het bestaan van een arbeidsovereenkomst. Het gaat om de weging van het totaalplaatje.

Rechtsvermoeden

Ook werkt het Kabinet aan de introductie van een (civielrechtelijk) rechtsvermoeden van een arbeidsovereenkomst, wat gekoppeld zal worden aan een uurtarief. Bij een tarief onder een bepaalde norm geldt het rechtsvermoeden van werknemerschap. Of hierbij wordt aangesloten bij een eerder genoemd tarief van 30 tot 35 euro is nu nog onbekend. Met dit rechtsvermoeden moet de positie van de werkenden versterkt worden - indien de werkenden zich daarop beroept, moet de werkgevende bewijzen dat er geen sprake is van een werkgever-werknemer relatie. Zoals gesteld is het in principe een civielrechtelijk vermoeden waar uitsluitend de werkende zich op kan beroepen. Die uitkomst werkt echter wel direct door naar sociale zekerheid en fiscaliteit.

3. Het versterken en verbeteren van de handhaving

Het handhavingsmoratorium zal uiterlijk op 1 januari 2025 volledig worden opgeheven. Maar de Belastingdienst gaat wel direct actief aan de slag. Naast uitbreiding van de controlecapaciteit tot 80 FTE, zal actief worden samengewerkt en hulp worden geboden aan partijen. Het gaat daarbij niet alleen om opdrachtgevers en opdrachtnemers, maar ook om koepels en brancheorganisaties, dienstverleners (financieel, fiscaal etc.) of andere overheidsorganisaties. Uiteindelijk is het doel dat burgers en bedrijven zoveel mogelijk uit zichzelf regels gaan naleven. De Belastingdienst zal zich daarbij actief richten op dossiers waar onzekerheid is over de juiste kwalificatie van de arbeidsrelatie.

Werkprogramma

De overheid zal op basis van ‘generieke’ maatregelen samen met de relevante sectoren het probleem van ongewenste schijnzelfstandigheid oppakken. Er kan echter ook gekeken worden naar sectorale afspraken over de inzet van zzp’ers en goed werkgeverschap om werknemers te behouden. Voor de sectoren als kinderopvang, onderwijs en zorg speelt de problematiek in het bijzonder. Het Kabinet wil voor deze sectoren de samenhang tussen de generieke maatregelen en sectorspecifieke maatregelen nadrukkelijk bewaken. Waar nodig worden aanvullende maatregelen genomen

Wat betekent dit voor uw organisatie?

Het is door deze brief duidelijker geworden hoe het gezagscriterium en het rechtsvermoeden ingevuld gaan worden. Met name de ‘inbedding in de organisatie’ gaat de discussieruimte veranderen. Daarbij worden er nu grote stappen genomen ter voorbereiding van de afschaffing van het handhavingsmoratorium.

De details worden de komende maanden verder uitgewerkt en gedeeld. Er is nu echter voldoende duidelijk om uw eigen positie in kaart te brengen zodat u in de huidige arbeidsmarkt niet als laatste reageert.

Neem contact op met uw PwC adviseur als u vragen heeft over de contractvormen van uzelf of de zzp’ers binnen uw organisatie, of geïnteresseerd bent in onze webmodule Beoordeling arbeidsrelaties.