Nederland moet versnellen in de energietransitie en dat gaat met de huidige energie- en milieubelastingen niet lukken

24/04/24

Energie- en milieubelastingen worden een steeds belangrijker onderdeel van ons belastingsysteem, met een toenemende invloed op het ondernemingsklimaat. Daarbij richten deze belastingen zich op het sturen en verduurzamen van gedrag van bedrijven en particulieren en niet alleen op de financiering van de staat. Voor goed werkende energie- en milieubelastingen moet dan ook worden gekeken naar twee aspecten, (1) wat is de rol en het aandeel in de belastingmix en (2) geeft de maatregel wel de juiste prikkel die bijdraagt aan de klimaatdoelstelling(en)? Met de juiste vormgeving brengen energie- en milieubelastingmaatregelen – als onderdeel van een breder beleid inclusief stimuleringsmaatregelen – de ambitieuze en noodzakelijke klimaatdoelen van Nederland en de EU sneller in zicht.

In opdracht van de Vereniging voor Belastingwetenschap, heeft de commissie Energie- en milieubelastingen een rapport geschreven over de staat en effectiviteit van deze belastingmiddelen. Ook komt de commissie met een aantal aanbevelingen. Het rapport richt zich op het maatschappelijk (en politiek) debat, want het is van groot belang dat deze maatregelen zorgvuldig worden vormgegeven door een volgende regering.

Te weinig aandacht voor energie- en klimaatbelastingen

Het is goed te zien dat ‘nakomen van klimaat- en milieuverplichtingen’ één van de uitgangspunten is onder andere van het recente bouwstenenrapport ‘Belastingen in een maatschappelijk perspectief: Bouwstenen voor een beter belastingstelsel’. Maar een aantal aspecten komen – ook in het politieke debat – te weinig aan bod, terwijl het belang ervan duidelijk is. Het invoeren van klimaatbelastingen is namelijk onvermijdelijk. Enerzijds zijn ze nodig om de klimaatdoelstellingen te behalen en anderzijds worden de maatregelen dwingend opgelegd vanuit de EU. En aangezien deze maatregelen zowel financieel als administratief de nodige druk op bedrijven leggen, is de vormgeving van groot belang. Evenals flankerend beleid dat de juiste positieve prikkels geeft en oog voor het bredere Europese en internationale speelveld. Vrijwel alle grote bedrijven die dit raakt, opereren in een internationaal speelveld. Het gehele pakket werkt direct door in het Nederlandse ondernemingsklimaat.

De juiste prikkel en de belastingmix

Voor een passende vormgeving van een energie- en klimaatmaatregel zijn twee zaken belangrijk. Ten eerste moet de maatregel de juiste prikkel afgeven, waarbij onderscheid kan worden gemaakttussen een prijsverhogende belasting of juist een prijsverlagende facilitering (of vrijstelling), de zogeheten ‘carrot and stick’. In de praktijk blijkt regelmatig dat de beoogde prikkel ook nadelige effecten kan hebben, denk bijvoorbeeld aan de salderingsregeling. Alhoewel deze regeling duidelijk het inzetten van zonnepanelen voor particulieren stimuleert, is het toch een hinderpaal voor de energietransitie vanwege het negatieve effect op onder andere netcongestie.

Het tweede aspect is de rol in de belastingmix, de belastingopbrengsten en het ondernemingsklimaat. Zie daarover ook ons Belastingnieuwsbericht Alternatieven voor omstreden maatregelen Belastingplan 2024 en de beschouwing daarvan van onze dep. Global Policy Leader Edwin Visser.

Oplossingsrichtingen vanuit het rapport

In het rapport worden twee oplossingsrichtingen genoemd.

Ten eerste, energie- en milieubelastingen moeten op een eerlijke manier geheven worden en zoveel mogelijk neerslaan bij de vervuiler. Oftewel, de vervuiler betaalt. Dat is nu vaak onvoldoende het geval. Het primaire, gedrag sturende doel van de maatregelen moet duidelijker in wet en toelichting worden geformuleerd, met daarbij heldere toegankelijke definities. Ook lijkt een voldoende duidelijke, consistente en zichtbare overkoepelende lange termijnvisie vooralsnog te ontbreken. Deze aspecten zijn noodzakelijk om de heffingen maatschappelijk acceptabel te maken.

Ten tweede, om een juiste prikkel te kunnen afgeven, moet het primaire doel van energie- en milieubelastingen zich richten op verduurzaming. Een voor de hand liggend gevolg van het expliciet accepteren daarvan is dat de opbrengst van de belasting kan afnemen als deze succesvol is. Immers, dan neemt het ongewenste (belaste) gedrag af. Dan is het belangrijk dat die 'belasting erosie' wordt omarmd en dat de maatregel niet om puur budgettaire redenen wordt aangepast. Anders is het risico dat de milieu-prikkel verloren gaat. In het rapport wordt dit aan de hand van voorbeelden verder uitgewerkt.

Ten slotte nog een kans die hier ligt. Op dit moment is het aandeel van groene belastingen in de belastingmix vrij laag. Van de totale Nederlandse belastingopbrengsten komt 49% uit belastingen op arbeid. Mede gelet op de snelle vergrijzing van Nederland is dat niet toekomstbestendig. Er liggen dus kansen om de lasten op arbeid te verlagen wanneer groene belastingen meer opbrengsten genereren. Dat kan een positieve invloed hebben op het ondernemingsklimaat.

Kortom, er is werk aan de winkel. Willen we de energietransitie versnellen, moeten politici en beleidsmakers met bovenstaande punten meer rekening gaan houden.

De Commissie Energie- en milieubelasting

Het rapport voor de Vereniging voor Belastingwetenschap is op 29 februari 2024 gepresenteerd en verdedigd door de Commissie Energie- en milieubelasting. Namens PwC werkten Niels Muller (voorzitter), Pjotr Anthoni en Huub van Erp hieraan mee. Het rapport is te bestellen bij de Vereniging voor Belastingwetenschap.