Het vaststellen van de begroting in onzekere tijden

12/10/20

Aandachtspunten voor raadsleden en statenleden

Nu in veel gemeenten de begroting op de agenda staat, is het de vraag welke invloed de coronacrisis heeft op alle verwachte inkomsten en uitgaven. Martine Koedijk, accountant en sectorvoorzitter binnenlands bestuur bij PwC, gaf in een eerder artikel al vijf adviezen aan raads- en statenleden voor de behandeling van de begroting. In dit artikel gaat zij specifiek in op aandachtspunten bij het vaststellen van de begroting in onzekere tijden. De adviezen gelden ook voor statenleden.

Monitoren uitgangspunten is cruciaal

Voor uw besluitvorming is het van groot belang dat de begroting inzicht geeft in de uitgangspunten en de onzekerheden van de begroting. Denk hierbij aan een toelichting in de begroting over het gekozen scenario (zoals het wel of niet doorzetten van een tweede golf), de gekozen strategie en het bijbehorende maatregelenpakket. De begroting moet helder zijn over de bestuurlijke en de financiële hoofdlijnen van de keuzes die het college heeft gemaakt, inclusief een onderscheid in wat beïnvloedbaar is en wat niet. Het college zal de belangrijkste uitgangpunten en aannames periodiek monitoren om bij te sturen. Spreek duidelijk af bij welke impact (op begroting, financiële ratio’s en/of prestatie-indicatoren) het college de raad informeert of nieuwe besluitvorming aan de raad voorlegt. Om de onzekerheden, het risicoprofiel en de gevolgen meer te duiden, helpt het om het college bandbreedtes bij verschillende scenario’s en de gevolgen voor de beleidsdoelstellingen in hoofdlijnen uit te laten werken. Zo krijgt u beter zicht op uw handelingsperspectief.

'Veel gemeenten hadden het voor de coronacrisis financieel al lastig. De huidige ontwikkelingen zullen de situatie veelal verergeren. Een goede afweging tussen korte- en langetermijneffect is belangrijk, zowel voor de financiën als voor de gevolgen op verschillende beleidsterreinen. Prioriteren is vaak noodzakelijk. Meer dan in voorgaande jaren zal de raad de korte- en langetermijneffecten moeten afwegen. Zorg dat u beslagen ten ijs komt en – ondanks alle onzekerheden – voldoende basis heeft om tot besluitvorming te komen.'

Martine KoedijkPwC

Integrale afweging van korte- en langetermijneffect

Veel gemeenten hadden het voor de coronacrisis financieel al lastig. De huidige ontwikkelingen zullen de situatie veelal verergeren. Een goede afweging tussen korte- en langetermijneffect is belangrijk, zowel voor de financiën als voor de gevolgen op verschillende beleidsterreinen. Prioriteren is vaak noodzakelijk. Meer dan in voorgaande jaren zal de raad de korte- en langetermijneffecten moeten afwegen. Zorg dat u beslagen ten ijs komt en – ondanks alle onzekerheden – voldoende basis heeft om tot besluitvorming te komen, waarbij uw politieke gedachtengoed uiteraard uw afweging zal kleuren. Extra investeringen nu zullen bijvoorbeeld leiden tot structurele kapitaallasten in de toekomst. Incidentele uitgaven en tekorten kunnen leiden tot een (te) laag weerstandsvermogen. Aan de andere kant is het weerstandsvermogen juist bedoeld om (on)verwachte risico’s op te kunnen vangen.

De financiële effecten kunt u afleiden aan de ontwikkelingen van de financiële kerngetallen, de weerstandsratio en het incidentele en het structurele begrotingsevenwicht. Hoe ontwikkelen deze cijfers zich op de lange termijn? Blijven de ratio’s binnen gestelde kaders? Welke maatregelen zijn getroffen om de langetermijnrisico’s van bijvoorbeeld de oplopende schuldquote te mitigeren? Wordt het structurele begrotingstekort binnen een redelijke termijn opgelost? Wat zijn de afhankelijkheden van toezeggingen van het Rijk? En wordt de algemene reserve aangevuld als het weerstandsvermogen onder de gestelde norm zakt? Op welke termijn?

De effecten op verschillende beleidsterreinen op de korte en de lange termijn zijn zo mogelijk nog lastiger in te schatten. Geeft de begroting inzicht in de verwachte ontwikkeling van de afgesproken prestatie-indicatoren? Welke uitgangspunten en aannames horen daarbij? Waar moet u intensiveren, waar temporiseren en met welke (verwachte) gevolgen? Het advies dat ik eerder gaf bij de zomernota geldt nu weer: kan het college u mogelijke alternatieven van het voorgestelde beleid/maatregelen aangeven zodat u een eigen (andere) afweging kunt maken?

Maak bezuinigingen concreet

Het goed kunnen monitoren van de voorgestelde taakstellingen en bezuinigingen staat buiten kijf. Niet alleen financieel, maar ook ten aanzien van de programmadoelstellingen. Dat advies blijft natuurlijk onverkort en zelfs met nadruk van kracht. Zorg dat u weet op welke wijze de bezuiniging(en) concreet moet(en) worden gerealiseerd en monitor bij voorkeur via een indicator naast de euro’s. Zo stuurt u niet alleen op financiële besparing, maar ook op achterliggende maatregelen, zoals minder fte’s of minder kantoorruimte.

Blijf op de hoogte van Covid-19-effecten

De effecten van Covid-19 op de gemeentelijke begroting zijn aanzienlijk, zowel op de lasten- als de batenkant. Het college heeft de plicht u te blijven informeren over de ontwikkelingen en de relevante collegebesluiten. Ook als die binnen het collegemandaat vallen, zoals het gebruikmaken van de hardheidsclausule in subsidieverordeningen of andere steunmaatregelen. Zeker nu de crisis langer duurt dan gehoopt, is het belangrijk afzonderlijk zicht te houden op zowel de incidentele als de structurele effecten van de coronacrisis voor de gemeente ten aanzien van de beleidsmatige en financiële kant. Veel colleges stellen diverse maatregelen in de begroting voor om de negatieve effecten waar mogelijk te beïnvloeden. De raad moet de effecten daarvan vanuit haar controlerende taak kunnen monitoren. Specifieke rapportage daarover (in de normale Planning-& Controlmomenten) is noodzakelijk, zodat ook voor u helder en controleerbaar blijft wat de ‘reguliere’ ontwikkelingen zijn.