Kabinet moet niet in ‘damage control’ blijven hangen

25/05/22

Voorjaarsnota 2022: ‘investeren’ maakt plaats voor ‘budgettaire grenzen’

Het kabinet ging met het regeerakkoord voortvarend van start met grootse plannen en fondsen voor investeringen in oplossingen voor de klimaat en stikstofproblematiek. Na vijf maanden is het vooral bezig met ‘damage control’. Niet ‘investeren’, maar de ‘budgettaire grenzen’ zijn kernwoorden in de Voorjaarsnota 2022.

Het kabinet moet niet in ‘damage control’ blijven hangen, waarschuwen PwC’s hoofdeconoom Jan Willem Velthuijsen en Richard Goldstein, voorzitter van PwC’s Publieke Sector-groep. Het kabinet zou op Prinsjesdag in elk geval met een plan moeten komen om het potentieel aan werkenden te vergroten en meer balans te brengen in het belasten van arbeid en vermogen.

Greep in investeringsfondsen geen goed signaal

Nederland zit nu meer in de reparatie- dan de investeringsmodus, maar de noodzaak om de grote problemen aan te pakken staat nog steed recht overeind, aldus Velthuijsen en Goldstein. Zij vinden daarom de stap van het kabinet om twee miljard uit het Stikstof-, Klimaat- en Nationaal Groeifonds te halen voor dekking van de extra uitgaven aan de AOW en defensie op z’n minst opmerkelijk.

Goldstein: ‘Ik vind het geen goed signaal. Dit geld is in fondsen gestopt voor de komende tien jaar om het veilig te stellen voor beleidswijzigingen en politieke kortetermijnwensen, maar na vijf maanden doet de regering hier al een greep in. Dan vraag je je toch af hoe veilig dat geld is en of dit de opmaat is naar meer ingrepen.’

Een economie van uitersten met grote onzekerheden

We zitten in een economie van uitersten: enerzijds herstelt de economie zich boven verwachting van de pandemie en is de werkloosheid zeer laag. Anderzijds is de onzekerheid groot en is het consumentenvertrouwen historisch laag door hoge (energie)prijzen. ‘Normaal zie je dat alle economische indicatoren geleidelijk één kant op bewegen, maar nu schieten ze alle richtingen op’, zegt Jan Willem Velthuijsen.

Hoe schokbestendig is de begroting?

De hoofdeconoom van PwC vraagt zich af hoe schokbestendig de begroting is. ‘In de kwalitatieve toelichting waarschuwt de Voorjaarsnota dat alle ramingen en uitkomsten zijn omgeven door onzekerheden, maar in de berekeningen zelf is daar veel minder rekening mee gehouden.

Op zichzelf is dat wel begrijpelijk, want als je alle pessimistische scenario’s doorrekent, moet je misschien nog wel op zoek naar nóg een paar miljard. Het kan natuurlijk ook dat alle onzekerheden positief uitvallen, maar als ik kijk naar de energieprijzen en de inflatieontwikkeling en een mogelijke stijging van de rente, heb ik daar een zwaar hoofd in.’

Schaarste op de arbeidsmarkt is groot knelpunt

Onzekerheid en het realiteitsgehalte van de ramingen zit niet alleen in de hoge voedsel- en energieprijzen en de verstoring van toeleveringsketens, maar ook in de schaarste op de arbeidsmarkt.

Goldstein: ‘De logische investeringen in defensie zijn nauwelijks te realiseren. Defensie heeft 3600 vacatures open staan. De vraag is ook of producenten de vraag naar materieel aankunnen. We kunnen uitgaan van een grote kans op een onderbesteding op deze post. Hetzelfde geldt voor de energietransitie: waar vinden we de technici die de zonnepanelen moeten leggen. En waar vinden we de handen aan het bed en de leraren voor de klas?’

Beginnen met verlagen marginale druk

De schaarste op de arbeidsmarkt is een complex probleem waarvoor één oplossing niet afdoende is. Maar het kabinet zou kunnen beginnen met het draaien aan één knop, namelijk verlagen van de marginale druk, die bepaalt wat mensen netto overhouden als zij meer uren gaan werken.

Velthuijsen en Goldstein denken dat als werken meer loont én de randvoorwaarden om te werken beter zijn, een zeer groot potentieel aan werkuren geactiveerd kan worden. Goldstein: ‘Anticiperend op de Miljoenennota had ik hier in de Voorjaarsnota al een voorschot op verwacht, maar ik heb goede hoop dat het kabinet hier de komende maanden stappen in zet.’

Voorkomen van loon-prijsspiraal

Velthuijsen: ‘Dat het wettelijk minimumloon omhoog gaat, zal ook wel iets helpen meer arbeidsaanbod uit te lokken, maar niet genoeg. Ik vind dit overigens wel een goede maatregel. Het verhoogt de bodem en over het algemeen geldt dat als het minimumloon stijgt, het hele loongebouw omhoog schuift. Ik zou zeggen dat een algehele loonstijging een kwestie van achterstallig onderhoud is. De lonen moeten omhoog om de consumptie nog een beetje op peil te houden. Een te hoge loonstijging kan natuurlijk weer leiden tot een loon-prijsspiraal. Het is zoeken naar een evenwicht.’

Goldstein: ‘Voor het eerst schetst de Voorjaarsnota een meerjarig beeld. Dat zou de Tweede Kamer in staat moeten stellen om een goed debat te voeren over de grote uitdagingen.’