Hogescholen moeten zich richten op hun toekomstige financiële gezondheid 

Komende tien jaar daling binnenlandse studenten

De eerste uitdaging voor de sector zijn dalende binnenlandse studentenaantallen en de daarmee samenhangende gevolgen voor de bekostiging van het onderwijs, stelt Sander van Veldhuizen, voorzitter van de onderwijsgroep van PwC. Het Rijk betaalt hoger onderwijsinstellingen een vaste bijdrage per student. Van Veldhuizen: ‘Na decennia van nagenoeg ononderbroken expansie van het hoger onderwijs, daalt de komende tien jaar het aantal binnenlandse studenten. Het aantal internationale studenten daalt echter minder hard dan de structurele daling van het aantal binnenlandse studenten en de daarmee samenhangende bekostiging.

Impact van daling internationale studenten

Tegelijkertijd trekt de ene hogeschool meer internationale studenten aan dan de andere. Instellingen met weinig internationale studenten zien zich geconfronteerd met krimpende studentenaantallen en dito bekostiging. ‘Instellingen met veel internationale studenten zijn overigens niet meteen verzekerd van bestendiging van bekostiging,’ zegt John Molenaar, Assurance Lead van de onderwijsgroep van PwC. ‘De voorgenomen maatregelen uit de ‘Wet internationalisering in balans’ (WIB) maken Nederland minder aantrekkelijk voor buitenlandse studenten. Het voorlopige effect hiervan is zichtbaar in de voorlopige inschrijfcijfers van collegejaar 2024/2025, ziet Molenaar. De instroom van internationale studenten bij bacheloropleidingen is met zes procent gedaald en de instroom uit Europa zelfs met negen procent. ‘Deze daling heeft op sectorniveau een beperkt effect. Maar voor individuele hogescholen met een hoog aandeel internationale studenten kan een terugloop resulteren in een terugloop van de bekostiging met tien tot twintig procent,’ rekent Van Veldhuizen voor.

De tweede uitdaging waar het hoger onderwijs mee te maken heeft is de omgang met private activiteiten binnen de universiteit. Molenaar legt uit: ‘Vorig jaar is de beleidsregel investeren met publieke middelen in private activiteiten van toepassing. Deze beleidsregel verplicht instellingen niet alleen private activiteiten te verantwoorden, maar vooral een integrale kostprijs toe te passen bij publiek-private activiteiten. Het risico bestaat dat deel van de publiek-private activiteiten niet langer zijn toegestaan, of financieel niet langer aantrekkelijk zijn voor hogescholen. En voor individuele hogescholen kan het hierbij gaan tot wel ruim 10 miljoen van de baten, blijkt uit de benchmark.’ 

Van Veldhuizen vult aan dat hierna belangrijke financiële middelen voor hogescholen zouden kunnen wegvallen op een moment dat hogescholen al worden geconfronteerd met teruglopende financiële middelen als gevolg van bezuinigingen en teruglopende bekostiging.

Toekomstige financiële gezondheid

De komende periode zullen hogescholen zich meer moeten richten op hun toekomstige financiële gezondheid. Molenaar en van Veldhuizen verwachten dan ook dat instellingen bijsturingsprogramma's starten of dat deze inmiddels zijn gestart. Molenaar: ‘De benchmark laat zien dat het uitgangspunt voor de sector financieel gezien gunstig is. De financiële posities van de instellingen in het hoger onderwijs waren eind 2023, gemiddeld genomen, solide. De eigen vermogens zijn gestegen, doordat instellingen jaar op jaar hogere resultaten boekten dan begroot.’ Aan de ene kant laat dit zien dat er hoger onderwijsinstellingen prudent financieel beleid voeren. Aan de andere kant kan dit ook worden geïnterpreteerd als een gebrek aan executiekracht. ‘Om bijsturingsprogramma's concreet te maken en te implementeren is die executiekracht nu echter wel nodig,’ besluiten Molenaar en Van Veldhuizen.

De benchmark geeft inzicht in personele en financiële kengetallen, opbrengststromen, financiering van huisvesting en actuele maatschappelijke thema’s van de Nederlandse hogescholen.

Nieuw in deze benchmarkronde is dat wij inzicht geven in de financiële risicos die voortkomen uit demografische risico’s, maar ook in de beschreven risico’s in de risicoparagrafen, met daarbij extra aandacht voor cybersecurity. Voor de analyses zijn de publiek beschikbare data vanuit onder andere het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de jaarverslagen van de hogescholen gebruikt.