Bijsturingsprogramma's nodig om financiële gezondheid te verbeteren

Daling binnenlandse studentenaantallen is grote uitdaging

Een grote uitdaging voor de sector zijn de dalende binnenlandse studentenaantallen en de daarmee samenhangende gevolgen voor de bekostiging, zegt Sander van Veldhuizen, voorzitter van de onderwijsgroep van PwC. De bekostiging van hoger door de rijksoverheid bestaat naast een vaste voet voor ruim driekwart uit een vaste bijdrage per student. ‘Na decennia van nagenoeg ononderbroken groei van het hoger onderwijs daalt de komende tien jaar het aantal binnenlandse studenten, terwijl volgens de studentenramingen van de universiteiten het totaal aantal studenten op landelijk niveau gelijk blijft,’ aldus Van Veldhuizen. Anders gezegd, het aantal internationale studenten neemt volgens de universiteiten (licht) toe en compenseert de structurele daling van het aantal binnenlandse studenten en de daarmee samenhangende bekostiging. Maar of dat terecht is, is de vraag.

Afnemende internationale inschrijvingen zorgen voor extra financiële problemen

Tegelijkertijd trekt de ene universiteit meer internationale studenten aan dan de andere. Instellingen met een laag aandeel internationale studenten zien zich geconfronteerd met krimpende studentenaantallen en dito bekostiging. ‘Instellingen met een hoog aandeel internationale studenten zijn overigens niet meteen verzekerd van bestendiging van bekostiging, zegt John Molenaar, Assurance Lead van de onderwijsgroep van PwC. ‘De voorgenomen maatregelen uit de ‘Wet internationalisering in balans’ (WIB) verkleinen de aantrekkelijkheid van Nederland voor buitenlandse studenten, en het eerste effect hiervan is zichtbaar in de voorlopige inschrijfcijfers van collegejaar 2024/2025, vervolgt Molenaar. De instroom van internationale studenten bij universiteiten is met zes procent gedaald en de instroom uit Europa zelfs met negen procent. Een daling van internationale studenten van deze omvang heeft aanzienlijke impact op de bekostiging van universiteiten. ‘Op sectorniveau kan dit op korte termijn gaan om teruglopende inkomsten van veertig tot zeventig miljoen euro, bovenop de aangekondigde bezuinigingen van grofweg dezelfde omvang,’ rekent Van Veldhuizen voor.

Uitdagingen bij private activiteiten binnen universiteiten

Een andere uitdaging waar het hoger onderwijs mee te maken heeft is de omgang met private activiteiten binnen de universiteit. Molenaar legt uit: ‘Sinds vorig jaar verplicht de Beleidsregel investeren met publieke middelen in private activiteiten instellingen niet alleen private baten te verantwoorden, maar ook een integrale kostprijs toe te passen bij publiek-private activiteiten. Daarbij zijn definities over wat precies de integrale kostprijs is en het normenkader over wat precies moet worden verstaan onder private activiteiten nog niet volledig helder. Het risico bestaat dat een deel van de publiek-private activiteiten niet langer zijn toegestaan, of dat ze financieel niet langer haalbaar zijn voor universiteiten. Voor individuele universiteiten kan het hierbij gaan tot wel honderd miljoen euro aan baten, zo blijkt uit de benchmark.’ 

Van Veldhuizen vult aan dat kostbare financiële middelen voor universiteiten kunnen wegvallen op een moment dat universiteiten worden geconfronteerd met afnemende inkomsten als gevolg van bezuinigingen en teruglopende bekostiging.

Bijsturingsprogramma's nodig voor verbeteren financiële gezondheid

De komende jaren zullen universiteiten zich meer moeten richten op risico's rondom de toekomstige financiële gezondheid. Molenaar en van Veldhuizen verwachten dan ook dat onderwijsinstellingen bijsturingsprogramma's gaan starten of dat deze inmiddels zijn gestart: ‘De benchmark laat zien dat het uitgangspunt voor de sector financieel gezien gunstig is. De financiële posities van de instellingen in het hoger onderwijs waren eind 2023, gemiddeld genomen, solide. De eigen vermogens zijn gestegen, doordat instellingen jaar op jaar hogere resultaten boekten dan begroot.’ Aan de ene kant laat dit zien dat de hoger onderwijsinstellingen gezond financieel beleid voeren, tegelijkertijd blijven er ook veel plannen, en dus geld, liggen.  Dit kan een indicatie zijn dat onderwijsinstellingen geen goede trackrecord hebben op het gebied van executiekracht. Terwijl het juist nu belangrijk is om kritisch te kijken naar besparingen en verdiensten en hoe tot uitvoer te laten komen. ’Om de bijsturingsprogramma's concreet te maken en te implementeren is executiekracht nu wel nodig,’ besluiten Molenaar en Van Veldhuizen.

De benchmark geeft inzicht in de positie van de Nederlandse instellingen in internationale en nationale ranglijsten ten aanzien van onder meer onderzoek (universiteiten) en studenttevredenheid. De rapportage geeft verder inzicht in personele en financiële kengetallen, opbrengststromen, financiering van huisvesting en actuele maatschappelijke thema’s.

Nieuw voor deze benchmarkronde is dat wij inzicht geven in de financiële risico's voortkomend uit demografische risico's, alsook inzicht in de beschreven risico’s in de risicoparagrafen met daarbij extra aandacht voor cybersecurity-risico’s. Voor de analyses zijn de publiek beschikbare data vanuit onder andere het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de jaarverslagen van 14 universiteiten gebruikt.