Wie betaalt de rekening van een lager eigen risico?

Het Health Economics and Modelling-team van PwC houdt zich dagelijks bezig met financiële vraagstukken op het gebied van gezondheidseconomie. Zij brachten in kaart hoe de wijziging van het eigen risico de kosten verdeelt over de veertien miljoen premiebetalende Nederlanders:

• Gezonde verzekerden betalen de rekening. Voor deze groep betekent de verlaging van het eigen risico een stijging van 205 euro per jaar aan premiekosten.
• Gezonde verzekerden met een laag besteedbaar inkomen gaan er met 130 euro netto op achteruit. De stijging van 205 euro aan premiekosten wordt niet volledig gecompenseerd door de verhoogde zorgtoeslag (75 euro)
• Chronisch zieken ervaren een netto voordeel van 15 euro per jaar.
• Chronisch zieken met een laag besteedbaar inkomen besparen 90 euro per jaar.Het eigen risico kent meerdere functies in het Nederlandse zorgstelsel. Mensen zijn zich bewuster van zorgkosten en gaan zorgvuldiger om met medische uitgaven1. Dit wordt ook wel het remgeldeffect genoemd. Het eigen risico zorgt voor de balans tussen solidariteit en eigen verantwoordelijkheid door niet alle zorgkosten via zorgpremies of belastingen te betalen². Daarom wordt het eigen risico ook ‘het solidariteitsventiel’ genoemd, dat zorgt voor voldoende draagvlak bij ‘gezond Nederland’ om voor zorg te betalen.

Het verlagen van het eigen risico is bedoeld om zorgmijding door mensen met een lager inkomen tegen te gaan. Door de verlaging van het eigen risico zullen mensen die een beroep doen op zorg, minder zelf betalen. 'Deze kosten moeten dan wel door alle verzekerden gezamenlijk betaald worden via de zorgpremie' stelt Rick Heemskerk van het Health Economics and Modelling-team van PwC. 'Dit resulteert in een verhoging van de premie voor de basisverzekering. Daarnaast verwachten wij dat door de verlaging van het eigen risico de vraag naar zorg en de wachttijden toenemen. Dit doet de zorgkosten alleen maar verder stijgen'. 

Aanpassing van het eigen risico: verlaging en tranchering

Enkele gevolgen van de verlaging op een rij:

• Met de voorgestelde verlaging van het eigen risico van 385 naar 165 euro per jaar verschuift een aanzienlijk deel van de financiering van de zorgkosten. De inkomsten uit het eigen risico worden vervangen door inkomsten uit de premie voor de basisverzekering. 
• Bij een eigen risico van 385 euro bedragen de zorgkosten die verzekerden zelf betalen, ongeveer 3,4 miljard euro. Door het verlagen van het eigen risico naar 165 euro daalt dit bedrag naar 1,6 miljard euro.
• Ongeveer de helft van de premiebetalende Nederlanders (verzekerden ouder dan achttien jaar) benut momenteel hun volledige eigen risico. Verlaging van het eigen risico betekent dat minstens zestig procent van de Nederlanders het volledige eigen risico benut.
• Naast de verlaging van het eigen risico introduceert het kabinet een aanvullende maatregel: de tranchering van het eigen risico voor medisch specialistische zorg (MSZ). Hierdoor betaalt een verzekerde maximaal vijftig euro aan eigen risico per ziekenhuisbehandeling. Dit betekent dat bij elke volgende medische ingreep nog steeds een kleine financiële bijdrage verschuldigd is, totdat het volledige eigen risico is benut. 

Een toenemende vraag naar zorg

• De verlaging en tranchering van het eigen risico leiden naar verwachting tot een toename van de zorgvraag. Patiënten die eerder vanwege financiële redenen terughoudend waren in zorggebruik, gebruiken straks naar verwachting vaker (niet altijd nodige) medische zorg. Een stijging van het aantal consulten, operaties en andere medische ingrepen, verhoogt de zorgkosten. Volgens de Miljoenennota 2025 schat het kabinet deze kosten in 2027 op 2,1 miljard euro.
• Het kabinet streeft ernaar om de toenemende zorgvraag op te vangen door triage, zodat patiënten met de meest acute zorgvraag als eerste van de wachtlijst worden gehaald³. Patiënten met een minder acute zorgvraag blijven langer op deze wachtlijsten staan of worden weer doorverwezen naar de toch al overbelaste huisarts. De Patiëntenfederatie zet vraagtekens bij het vormgeven van triage⁴.

Het verlagen van het eigen risico verschuift de betalingslast 

'Wanneer het eigen risico wordt verlaagd, moeten deze kosten worden verdeeld over alle verzekerden', stelt Rick Heemskerk. Dit betekent dat de premies voor de ongeveer veertien miljoen premiebetalende Nederlanders stijgen met bijna 130 euro per jaar. Volgens het huidige systeem wordt de stijgende zorgvraag van 2,1 miljard euro voor de helft betaald via de inkomensafhankelijke bijdrage en voor de andere helft via de premie. De beleidsmaatregelen veroorzaken een extra verhoging van bijna 75 euro per jaar in de premie. Samen resulteert dit in een stijging van de premie van ongeveer 205 euro per premiebetalende Nederlander per jaar. 

Verlaging eigen risico werkt verschillend uit voor verschillende groepen verzekerden 

• Gezonde verzekerden betalen de rekening:
  Aangezien gezonde verzekerden vrijwel geen zorg gebruiken, betalen zij alleen de basispremie. Voor gezonde verzekerden betekent de verlaging van het eigen risico een stijging van 205 euro per jaar aan premiekosten.
• Gezonde verzekerden met een laag besteedbaar inkomen gaan er op achteruit:
  Gezonde verzekerden met een laag besteedbaar inkomen betalen straks 130 euro per jaar extra aan zorgkosten. Zij ontvangen compensatie van de overheid in de vorm van zorgtoeslag. De maximale hoogte van de zorgtoeslag is afhankelijk van de gemiddelde basispremie en de gemiddelde eigen betalingen vanuit het eigen risico. Verlaging van het eigen risico beïnvloedt dus ook de hoogte van de zorgtoeslag. De zorgtoeslag stijgt (met 205 euro) door een hogere premie, maar daalt (met 130 euro) vanwege de lagere gemiddelde eigen betaling vanuit het eigen risico. Per saldo is dit een stijging van ongeveer 75 euro per jaar. Deze verhoging compenseert niet de volledige premiestijging. Dit beïnvloedt mogelijk de koopkracht voor deze groep.
• Chronisch zieken gaan er iets op vooruit:
  Chronisch zieken benutten in veel gevallen het volledige eigen risico. Na aanpassing van het eigen risico betalen zij een verlaagd eigen risico van 165 euro en 205 euro extra voor de gestegen basispremie.  Dit maakt het (netto)voordeel van de maatregel voor een chronisch zieke zonder zorgtoeslag vijftien euro per jaar.
• Chronisch zieken met een laag besteedbaar inkomen profiteren het meest van de maatregel:
  Chronisch zieken met een sociaal minimuminkomen die zorgtoeslag ontvangen besparen negentig euro per jaar. Na verlaging van het eigen risico betalen zij een eigen risico van 165 euro en 205 euro extra voor de gestegen basispremie. Zij worden hiervoor gecompenseerd door een hogere zorgtoeslag van 75 euro. Dit maakt het (netto)voordeel van de maatregel voor een chronisch zieke met (volledige) zorgtoeslag negentig euro per jaar.

Betaalbaarheid van de zorg vereist afremmen groeiende zorgvraag met passende zorg

De verlaging van het eigen risico is bedoeld om zorg voor iedereen toegankelijk te houden, ongeacht de financiële situatie van de verzekerde. De financiële impact hiervan is het grootst voor gezonde verzekerden. De nieuwe maatregel leidt voor hen tot een aanzienlijke premiestijging. Voor chronisch zieken is de financiële impact van de maatregel beperkt. Voor chronisch zieken met een minimum inkomen dalen de zorguitgaven met gemiddeld 7,50 euro per maand.

'De voordelen van de verlaging van het eigen risico wegen niet op tegen de naar verwachting toenemende zorgvraag door een afname van het remgeldeffect. Dit terwijl het financiële voordeel voor chronisch zieken beperkt is', stelt Rick Heemskerk. 'Het is wenselijker om te focussen op passende zorg'. 

Met passende zorg wordt de zorg afgestemd op de unieke behoeften en omstandigheden van de patiënt. Hierin staan gezondheid en zelfredzaamheid centraal. Innovatieve technologieën, zoals zorg op afstand en digitale oplossingen, kunnen bijdragen aan een efficiëntere zorgverlening en het beheersen van de toenemende zorgvraag. Dit zal naar verwachting een grotere impact op de toegankelijkheid van de zorg hebben, voor zowel gezonde mensen als chronisch zieken, dan een verlaging van het eigen risico.