‘Ecosysteem semiconductor-industrie staat nu al op het spel’

De grootste vijf bedrijven van de Nederlandse halfgeleiderindustrie (de 'Big 5') bedienen een wereldwijde markt en spreken met hun innovatiekracht tot de verbeelding. Een derde van alle Nederlandse R&D-investeringen komt voor rekening van deze sector. Maar de vijf bedrijven opereren geenszins op zichzelf. Steven Pattheeuws, PwC-partner en industrieleider technologie, media en telecom (TMT), vat de Nederlandse situatie eenvoudig samen: ‘Naast de grote internationale semiconspelers met hoofdkwartier in Nederland, de 'Big 5', is de sector in Nederland verbonden met zo’n driehonderd andere bedrijven en leveranciers die het succes van de 'Big 5' mede mogelijk maken.’

Joost Eyck, manager in het TMT-team met een focus op technologie en semicon, heeft de cijfers: ‘De driehonderd bedrijven na de Big 5 zijn goed voor 41 procent van de sectoromzet en bieden 59 procent van de werkgelegenheid. Zij zijn de laatste jaren sterk gegroeid, maar hebben ondersteuning nodig om in de nabije toekomst te kunnen doorgroeien.’  

Van Pattheeuws en Eyck verscheen onlangs de publicatie ‘Semicon in NL', waarin ze de sector, de uitdagingen en de oplossingsrichtingen uiteenzetten. Zij spraken daarvoor met veertig beslissers in het bedrijfsleven, bij de overheid en kennisinstellingen, en brachten de inzichten samen met eigen analyses.

In de publicatie wijst PwC Strategy& op de afnemende ‘halo’, de uitstraling van het ecosysteem. Eyck: ‘Met die halo bedoelen we de expertise en innovatie van de semiconbedrijven die uitstraalt naar andere sectoren die hoogwaardige technologie nodig hebben. Denk aan de medische sector, defensie, energie, automotive, agri, telecom en lucht- en ruimtevaart.’  

Tot 2019 maakten toeleveranciers van de halfgeleiderindustrie tweeënhalf keer zoveel omzet buiten de sector als daarbinnen. In de laatste jaren nam de ‘halo’ af tot 1,6 keer. Eyck: ‘Deze bedrijven laten business liggen door groeibeperkingen in Nederland. In de gesprekken met ons verklaarden ze: als we door gebrek aan ruimte of capaciteit moeten kiezen, dan kiezen we voor semicon.’ PwC verwacht dat de toeleveranciers, zonder ingrijpen, in 2028 minder dan de helft van hun omzet buiten de semicon-industrie halen.

Waarom is die afnemende ‘halo’ problematisch? Pattheeuws: ‘Ten eerste leidt het tot verschraling van de Nederlandse economie en verlies van ons technologisch leiderschap. We verliezen nationaal marktaandeel in al die aanpalende sectoren die van hoogwaardige technologie afhankelijk zijn. Landen zoals Frankrijk en Amerika nemen dat aandeel graag van ons over.

‘Ten tweede is het voor de individuele bedrijven problematisch om een groeiende afhankelijkheid te hebben van een handvol afnemers in één sector. Bij economische tegenslag zullen zij kwetsbaar zijn. Die individuele kwetsbaarheid raakt weer de stabiliteit van het rijke ecosysteem dat we nu hebben. De veelzijdigheid, die in jaren is opgebouwd, verwordt in rap tempo tot een monocultuur. Een mooie monocultuur, begrijp me niet verkeerd, maar kwetsbaarder en economisch minder krachtig.’

Het demissionaire kabinet besloot eerder dit jaar onder de naam Project Beethoven tot een miljardeninvestering in de regio Eindhoven om de grote chipbedrijven daar te behouden. In de Nationale Technologiestrategie van demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken en Klimaat wordt de halfgeleidertechniek genoemd als één van de tien strategische technologieën waar het kabinet voorrang aan geeft. Is dat niet voldoende?  

Eyck: ‘Dat de grote spelers gehoord en geholpen worden, is van evident belang. Maar voor de kleinere spelers in het ecosysteem gaan de problemen daarmee niet vanzelf voorbij. De meerderheid van deze driehonderd bedrijven is klein: ruim zestig procent heeft een omzet van minder dan tien miljoen euro. Zij schuiven niet zomaar aan bij de minister. En het “trickle-down”-effect is ook maar beperkt.’

Pattheeuws schrok van wat hij hoorde in de tientallen gesprekken die PwC voor ‘Semicon in NL’ voerde. ‘Als ondernemers zeggen dat ze betwijfelen of ze de volgende groeigolf wel kunnen en willen meemaken, is er echt iets mis.’ Hij noemt de twee belangrijkste uitdagingen waar overheden direct in kunnen helpen: energie en ruimte. ‘Als deze sector strategisch wordt geacht, zouden deze bedrijven voorrang moeten krijgen op het energienet. En als het om fysieke ruimte gaat, wordt er vaak lang gesoebat met gemeenten en provincies. Het is niet altijd onwil, maar als een gemeente toezegt dat een bedrijf over twee jaar plek krijgt voor uitbreiding op een nieuw bedrijventerrein, gaat het echt te traag. Strategische sector? Zorg voor een langjarige visie, maak proactief ruimte en geef voorrang op het net, juist voor de kleinere ondernemingen.’

Hoe zeker is het eigenlijk dat er een nieuwe groeigolf voor deze sector aankomt? Eyck wijst erop dat de eindmarkt voor chips zich sneller ontwikkelt dan de algemene economische groei. ‘Chips zijn de grondstof van de digitalisering van ons leven, de olie van de eenentwintigste eeuw. Zonnepanelen, artificial intelligence, elektrische auto’s en toepassingen voor het Internet of Things kunnen niet zonder deze sector.’  

Pattheeuws vertelt dat in de laatste groeiperiode 42 procent van de leveranciers in vijf jaar tijd hun omzet heeft verdubbeld. ‘Deze ondernemers hebben op hun tenen gelopen om aan de vraag te voldoen, maar konden niet op een duurzame manier volwassen worden. Vandaar de gehoorde twijfel of ze zo’n volgende periode van groei wel zien zitten. Veel bedrijven zijn er simpelweg nog niet klaar voor.’

Wat kunnen deze bedrijven zelf doen om zich voor te bereiden op groei? In de publicatie ‘Semicon in NL’ noemt PwC zes onderwerpen die om versterking vragen. Eyck: ‘Standaardisatie bijvoorbeeld om schaalvoordelen te behalen. Dat vraagt om een stap terug doen en de manieren van werken opnieuw ontwerpen, juist nu het nog relatief rustig is.  Een ander gebied is de inzet van technologie. Je zou denken dat dit juist in deze hightechsector goed op orde is, maar bij kleinere spelers is er nog zoveel te winnen. Die hebben er de rust niet voor gehad om capaciteit voor data-analyse op te zetten of om automatiseringstechnieken volledig toe te passen.’

Er is dus genoeg te doen, voor overheden en voor de bedrijven zelf in de semiconductor-industrie. In de publicatie ‘Semicon in NL’ beschrijft PwC nog meer actiepunten, voor onder meer startups en investeerders, kennisinstellingen en brancheorganisaties.  

‘Voor een sector die zo hard gegroeid is, is een oproep tot ondersteuning wellicht ongebruikelijk’, zegt Pattheeuws tot besluit. ‘Maar de groei van de afgelopen jaren heeft de beperkingen zichtbaar gemaakt van vele kleinere partijen. Het rijke ecosysteem van de semiconductor-industrie staat nu al op het spel. Laten we met elkaar zorgen dat het volledige potentieel van deze bijzondere industrie tot volle wasdom komt.’