Gemeenten kunnen sociale ondernemingen beter ondersteunen

Sociale ondernemingen spelen een cruciale rol bij het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken en zijn essentieel voor het behalen van de wereldwijde duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's).  Maar sociale ondernemingen hebben te maken hebben met uitdagingen, zoals financieringskwesties en het krijgen van overheidsopdrachten. Andere uitdagingen zijn het meten en communiceren van de maatschappelijke impact, en het overbrengen van het unieke karakter van deze ondernemingen.

‘Om die uitdagingen in beeld te krijgen, heeft PwC samen met Social Enterprise NL een richtinggevend onderzoek uitgevoerd', vertelt Mark Hillen, medeoprichter Social Enterprise NL. ‘De uitkomsten geven richting voor beleidsbepalers, gemeenten en sociale ondernemingen zelf, en roept op tot een vervolgonderzoek voor een betere kosten-batenanalyse en beleidsvorming.’

Inzicht in de maatschappelijke baten en de (meer)kosten

In het onderzoek hebben we ons gericht op sociale ondernemingen die participatie van mensen met een arbeidsbeperking als missie hebben. Het doel was inzicht te krijgen in de maatschappelijke baten en de (meer)kosten, en hoe die zich manifesteren in het businessmodel van deze bedrijven. Er deden zestig sociale ondernemingen mee aan het onderzoek.

De meeste respondenten gaven aan dat het in dienst nemen van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt economische voordelen heeft. Zo kan het leiden het tot meer opdrachten van de rijksoverheid, gemeenten en andere organisaties met een SROI-verplichting. SROI (Social Return on Investment) is een verplichting voor leveranciers van de overheid, die zij onder meer kunnen invullen door sociale ondernemingen als partner of onderaannemer in te schakelen. Naast dergelijke voordelen ontvangen zij loonkostensubsidie om de lagere arbeidsproductiviteit te compenseren. Een deel van de kleinere en startende respondenten krijgt financiering van private filantropische fondsen.

Een andere uitkomst van het onderzoek is dat sociale ondernemingen substantiële meerkosten maken voor het ondersteunen van werknemers met een afstand tot de arbeidsmarkt: begeleidingskosten voor coaches en buddy's, opleiding van personeel, administratieve kosten, systeemkosten en praktische kosten zoals vervoer en schadekosten. Volgens de helft van de ondervraagden nemen de extra kosten af naarmate de werknemer langer in dienst is. Verschillende ondernemingen gaven aan dat coaching voortdurend nodig blijft. Uit de antwoorden bleek ook dat lang niet alle meerkosten worden vergoed. Dit gaat ten koste van het bedrijfsresultaat.

Vervolgonderzoek voor beleidsbepalers, gemeenten en sociale ondernemingen

Na de dataverkenning hebben we veertien sociaal ondernemers en vier fondsen samengebracht om de resultaten te bespreken. Zij onderschrijven dat de aangegeven meerkosten per fte voor sociale ondernemingen aanzienlijk zijn, terwijl deze meerkosten leiden tot lagere kosten bij de overheid. Een vervolgonderzoek naar deze kwestie is belangrijk voor de maatschappelijke kosten-batenanalyse. ‘Voor die analyse is het belangrijk dat sociaal ondernemers zelf zorgen voor kwalitatief goede impact- en financiële data, om de waarde en groeipotentie van deze bedrijven beter te begrijpen en te stimuleren', aldus Mark Hillen.

Sociale ondernemingen ondersteunen om concurrerend te blijven

Naar aanleiding van het richtinggevende onderzoek hebben Social Enterprise NL en PwC ook een advies voor een vervolgonderzoek door de publieke sector. Dat onderzoek moet dan onder meer antwoord geven op de vraag op welke manier de overheid sociale ondernemingen kan ondersteunen om concurrerend te blijven. Beleidsbepalers of gemeenten kunnen bij de rijksoverheid pleiten voor een vergoeding van (een deel van) de meerkosten van sociale ondernemingen. Deze vergoeding kan ruimte bieden voor groei, de participatie bevorderen en daardoor financieelvoordelig zijn voor de overheid. 

Wineke Ploos van Amstel, chief sustainability officer van PwC Nederland: ‘Uit dit onderzoek blijkt dat er te weinig sociale ondernemers een productieve samenwerking met gemeenten ervaren. Hier liggen dus volop kansen, want gemeenten hebben een essentiële rol in de keten en hebben zelf veel inkoop. Onbenut potentieel dus. En dat is zonde, zeker voor organisaties die zich allemaal inzetten voor een positieve impact op de maatschappij.'

Totstandkoming data

Social Enterprise NL en PwC hebben een survey opgesteld om relevante informatie te verzamelen. Deze survey is door Social Enterprise NL gedeeld met de sociale ondernemingen.

In totaal hebben zestig ondernemingen deelgenomen aan het onderzoek en zijn de verzamelde resultaten geanalyseerd. Zeventien van hen hebben een omzet van minder dan één miljoen euro, vier hebben een omzet van meer dan tien miljoen euro per jaar.    

Dit is een verkennend onderzoek op basis van de ingevulde gegevens van de respondenten. De resultaten zijn indicatief en dienen als input voor diepgaander onderzoek en discussie.

De groepen werknemers die het meest vertegenwoordigd zijn bij de ondernemingen, zijn mensen met een GGZ-achtergrond/stoornis, langdurig werklozen, fysiek gehandicapten en nieuwkomers of statushouders. Andere vertegenwoordigde groepen zijn onder andere geestelijk gehandicapten, niet-onderwijsvolgende jongeren van achttien jaar en ouder, mensen met niet-aangeboren hersenletsel, en enkele andere groepen zoals gepensioneerden en ex-gedetineerden.