‘We moeten met z’n allen meer gaan werken’

14/09/22

Het onbenutte arbeidspotentieel inzetten

Nederland zou de komende jaren het tekort aan werknemers - in aantallen - kunnen oplossen, als een deel van de mensen die nu niet of weinig werken aan het werk komt of zijn werkuren uitbreidt. Als deeltijdwerkers vier uur per week extra werken, zou dat het gat tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in aantallen al bijna tenietdoen. Dat blijkt uit het PwC-onderzoek ‘Unlocking the potential on the Dutch labour market’.

Tot 2027 zijn 450.000 extra mensen nodig

Hoewel er momenteel in Nederland een groot tekort aan arbeidskrachten is en de werkloosheid historisch laag is, zijn er ook veel mensen die om uiteenlopende redenen niet of veel minder werken dan ze zouden kunnen of willen. Met andere woorden: er is een potentieel arbeidsaanbod in Nederland dat nu niet wordt aangeboord. Uit het onderzoek blijkt dat er tussen 2023 en 2027 zo’n 450.000 extra mensen nodig zijn voor de arbeidsmarkt.

Verder laat het onderzoek zien dat het verhogen van de arbeidsparticipatie van ouderen of van mensen met een arbeidshandicap al aanzienlijk bijdraagt aan het vergroten van het arbeidsaanbod. De uitbreiding van werkuren door parttimers heeft echter de grootste impact op het dichten van het gat tussen vraag en aanbod.

Krapte arbeidsmarkt zet rem op productiviteit en groei

‘De krapte op de arbeidsmarkt zet een rem op de productiviteit en groei, op de kwaliteit van de publieke dienstverlening - denk aan gezondheidszorg, politie, onderwijs, openbaar vervoer - en op de noodzakelijke transformatie van de economie’, zegt Bastiaan Starink, people & organisation-specialist bij PwC. ‘Maar de discussie over meer werken leidt bijna altijd tot felle reacties. Je hebt mensen die de coronacrisis als bezinningsperiode hebben gebruikt en minder zijn gaan werken omdat ze niet meer mee willen doen aan de 'rat race'. Ook zijn er mensen die om wat voor reden dan ook een afstand tot de arbeidsmarkt hebben en die maar geen baan kunnen vinden en het uiteindelijk ontmoedigd hebben opgegeven. Of mensen die (al dan niet onder druk van de omstandigheden) gekozen hebben voor een bepaalde verdeling van zorg en werk.’

Nederland versus Europese Unie en Verenigd Koninkrijk

PwC onderzocht wat de impact zou zijn als Nederland erin zou slagen een realistisch deel van het 'onbenutte potentieel' op de arbeidsmarkt in te zetten. ‘Voor een definitie van 'realistisch' vergelijken we de Nederlandse arbeidsmarkt langs een aantal lijnen met die van andere landen in de Europese Unie (EU) en het Verenigd Koninkrijk (VK)’, licht Starink de aanpak toe. ‘Zo onderzochten we wat in Nederland het gemiddelde aantal gewerkte uren is. En keken we daarna hoe die gemiddeld uitvallen in andere landen van de EU en het VK. Vervolgens hebben we de impact berekend als Nederland hetzelfde niveau zou halen op dit gebied. Op diezelfde manier bekeken we ook de inzet van mensen met een arbeidshandicap en ouderen.’

Nederland, kampioen in deeltijd

Het PwC-onderzoek kijkt alleen naar aantallen, niet naar fricties op de arbeidsmarkt en de oorzaken van waarom andere landen er beter in slagen bepaalde groepen aan het werk te krijgen. ‘Als we kijken naar het algemene beeld doet Nederland het heel goed, vergelijkbaar met Scandinavische landen’, vertelt PwC’s hoofdeconoom Jan Willem Velthuijsen. ‘Nederland wijkt echter flink af in het gemiddeld aantal gewerkte uren. In ons land kun je met 1,5 inkomen een huishouden runnen. Dat is in veel van de landen om ons heen veel moeilijker. Wij zijn echt een kampioen in deeltijd, veel meer dan andere landen, omdat we het ons (nog) kunnen veroorloven. Het is onderdeel van onze cultuur. Maar op de lange termijn zijn de cohorten die de arbeidsmarkt verlaten groter dan de cohorten die de arbeidsmarkt betreden. We zullen het dus anders moeten inrichten. Dat is een idee waar iedereen aan moet wennen.’

Stimuleer overgang naar voltijd werken

Omdat bijna de helft van de bevolking in deeltijd werkt, zouden we in Nederland een groot effect kunnen bereiken als deeltijdwerkers hun uren uitbreiden. Dat lijkt op het eerste gezicht een radicale verandering, maar dat is het niet. ‘In Nederland werkt de gemiddelde deeltijdwerker 21 uur per week’, vervolgt Velthuijsen. ‘In Roemenië, Zweden en België - de best presterende landen in dit verband - ligt het ‘deeltijdgemiddelde’ op 25 uur. Door deeltijdwerkers te stimuleren hun wekelijks aantal uren met vier uur te verhogen, kunnen we ongeveer 425.000 fte’s aan de arbeidsmarkt toevoegen, wat het tekort aan arbeidskrachten bijna volledig zou oplossen.

Een overgang van deeltijdwerken naar voltijd werken heeft nog meer potentieel. Jaarlijks stapt ongeveer drie procent van de Nederlandse deeltijdwerkers over naar voltijds. Als we dit percentage weten te verhogen naar 29 procent, het percentage dat geldt in de best presterende Europese landen, zou dat in het eerste jaar bijna 490.000 extra fte’s betekenen. Hiermee zouden we het tekort aan arbeidskrachten volledig kunnen ondervangen.’

Ook kille cijfers geven inzicht in arbeidsmarktproblematiek

‘In dit onderzoek hebben we ook gekeken naar het potentieel dat we kunnen aanboren door de verhoging van de productiviteit, de vergemakkelijking van de combinatie van werk en zorgtaken en een verbetering van de arbeidsomstandigheden. Maar deze effecten zijn niet of moeilijk te kwantificeren in de toegepaste methodiek’, besluit Starink. ‘De ‘kille cijfers’ uit ons onderzoek geven echter wel inzicht in de problemen op de arbeidsmarkt en onderstrepen de urgentie voor eventueel verder onderzoek en beleidsmaatregelen. De regering zou bijvoorbeeld maatregelen kunnen nemen in het belastingdomein die ertoe leiden dat meer werken echt meer loont.’

Podcast

Jan Willem Velthuijsen en Bastiaan Starink in gesprek over de krapte op de arbeidsmarkt en de mogelijke oplossingen hiervoor.
Luister hier de podcast.