Door: Victor Valckx (vaktechnisch bureau)
Het beroep van accountant is in Nederland relatief snel en voortvarend van de grond gekomen. Daarbij hoorde ook een goed georganiseerde en kwalitatief sterke beroepsorganisatie. De eerste beroepsorganisatie, het Nederlands Instituut van Accountants, was er al in 1895. Dit was de voorloper van de huidige Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants, NBA. De beroepsorganisatie vaardigde en vaardigt regels uit om te zorgen dat accountants op een kwalitatief hoogstaand niveau hun beroep kunnen uitoefenen. De laatste jaren worden de beroepsregels voor accountants steeds meer internationaal gedicteerd. De NBA heeft zich moeten committeren om de Nederlandse regels op het niveau te houden of te brengen met hetgeen internationaal minimaal wordt voorgeschreven. Dit geldt ook voor de onafhankelijkheidsregels voor accountants. Onafhankelijkheidsregels zijn belangrijk voor accountants omdat ze de integriteit en objectiviteit van het accountantsberoep waarborgen. Dit versterkt het vertrouwen van het publiek in de accountant en draagt bij aan de kwaliteit van de dienstverlening.
Wijzigingen maken de regels complexer
De meeste onafhankelijkheidsregels zijn te vinden in een verordening genaamd ‘Onafhankelijkheidsregels accountants bij assurance-opdrachten (ViO)’. De vele wijzigingen in deze regelgeving leiden nu tot een situatie van grote complexiteit. Dit komt vooral doordat al deze (internationale) aanpassingen een plek moeten krijgen in de bestaande van toepassing zijnde (Nederlandse) regelgeving. Er is in feite sprake van de ‘wet van de remmende voorsprong’. De vele aanpassingen maken de regelgeving nu lastig leesbaar en maken het in bepaalde situaties moeilijk om vast te stellen wat nu precies de van toepassing zijnde regels zijn. Het vergt de nodige analyses om tot een goed antwoord te komen voor een specifieke casus. De NBA heeft dit gelukkig onderkend en er zal binnenkort gewerkt worden aan een compleet nieuwe opzet van de ViO die de toepassing van de regels moet gaan vergemakkelijken.
Tot het zover is, moeten we het met de huidige ViO doen en daar zijn recentelijk nogal wat veranderingen in aangebracht. Een aantal belangrijke wijzigingen wordt hieronder behandeld.
Wijzigingen in de IESBA Code of Ethics
Een aantal aanpassingen in de ViO was noodzakelijk doordat de internationale organisatie die zich bezighoudt met ethische standaarden voor accountants (IESBA, International Ethics Standards Board for Accountants) op twee belangrijke onderwerpen veranderingen heeft aangebracht. Beide betreffen veranderingen in de Code of Ethics. Het eerste onderwerp betreft veranderingen in de bepalingen die gaan over vergoedingen (‘fee-related provisions’) en het tweede onderwerp gaat over wijzigingen in de bepalingen die gaan over diensten anders dan assurancediensten (‘non-assurance services provisions’). Vooral bij het tweede onderwerp, non-assurancediensten, is het van belang dat er onderscheid wordt gemaakt tussen ondernemingen en instellingen die kwalificeren als een zogenaamde OOB waarop de strenge regels van Verordening (EU) Nr. 537/2014 en daarmee ViO artikelen 16 en 17 van toepassing zijn, overige beursfondsen, en overige organisaties. OOB staat voor organisatie van openbaar belang. Het gaat hierbij, kort gezegd, om in Nederland gevestigde beursfondsen met een notering op een EU-gereglementeerde markt, banken, verzekeraars, netbeheerders, grote woningcorporaties en grote pensioenfondsen. Aangezien de veranderingen inzake de non-assurancediensten als het meest vergaand worden beschouwd, wordt dit onderwerp als eerste behandeld.
Wijzigingen voor non-assurancediensten
Het betreft hier vooral wijzigingen die te maken hebben met de samenloop van dienstverlening, dus situaties waarbij de accountant niet alleen een controleverklaring verstrekt bij de jaarrekening, maar ook nog andere diensten verleent. Bijvoorbeeld advisering in het kader van het juist toepassen van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) of bepaalde vormen van fiscale dienstverlening. Voor overige beursfondsen waar een accountant een assuranceopdracht uitvoert, geldt nu dat er een verbod is op het aanbieden van non-assurancediensten als er mogelijk een situatie van zelftoetsing kan ontstaan. Hierbij speelt de materialiteit van de non-assurancedienst geen rol meer. Waar oorspronkelijk in de ViO stond ‘materiële invloed op het assurance-object’ is dit gewijzigd in ‘invloed op het assurance-object’. Het verlenen van een non-assurancedienst in combinatie met een assuranceopdracht bij deze beursfondsen is dus verboden als de non-assurancedienst invloed heeft op het assurance-object.
Daarnaast zijn er nu bepalingen opgenomen inzake de communicatie van de controlerend accountant met degenen die belast zijn met governance (bijvoorbeeld de raad van advies of raad van commissarissen). Specifiek voor OOB’s geldt (deze situatie komt alleen voor als er bij de OOB geen wettelijke controle wordt uitgevoerd) dat er nu een vereiste is om voorafgaand aan de samenloop van dienstverlening goedkeuring te krijgen van degenen die belast zijn met governance.
Voor OOB’s en niet-OOB’s geldt dat er door de verantwoordelijke partij aan de met goverance belaste personen moet worden gerapporteerd over aangelegenheden met betrekking tot het assurance-object.
Een andere aanscherping van de ViO die in het oog springt, heeft betrekking op fiscale dienstverlening. Hieronder worden de belangrijkste wijzigingen nader toegelicht.
Samenloop door fiscale diensten
Het verlenen van fiscale diensten bij OOB’s waar geen wettelijke controle wordt uitgevoerd en niet-OOB’s, is nog steeds toegestaan zolang het advies gebaseerd is op een pleitbaar standpunt én de voorgestelde fiscale transactie geen invloed heeft op het assurance-object. Een standpunt is pleitbaar als het is gebaseerd op rechtsbronnen, jurisprudentie, literatuur en gewoonterecht die de belastingrechter doorgaans gebruikt bij beslissingen over het belastinggeschil en er verschillende interpretaties of toepassingen van het recht mogelijk zijn. In dat geval zijn de standpunten algemeen geaccepteerd.
Is het standpunt niet pleitbaar, dan kan er sprake zijn van ongeoorloofde samenloop. Er kan dan een risico ontstaan in het kader van belangenbehartiging of zelftoetsing. Een situatie van zelftoetsing kan bijvoorbeeld ontstaan als een controversieel fiscaal advies of een voorgestelde transactie waar geen pleitbaar standpunt aan ten grondslag ligt, in het eigen netwerk wordt goedgekeurd.
Toegestane dienstverlening bij OOB's waar geen wettelijke controle wordt uitgevoerd en alle niet-OOB's
Belangrijkste wijzigingen voor vergoedingen
De belangrijkste wijziging in de ViO als het gaat om vergoedingen betreft een nieuw verbod op het ontvangen van vergoedingen als de hoogte van die vergoedingen afhankelijk is van het afnemen van andere accountantsdiensten door de klant. Accountants zijn immers vrij in het bepalen van de hoogte van de vergoeding voor hun diensten. Als de hoogte van de vergoeding echter afhankelijk is gesteld van aanvullende diensten, dan ontstaat er een bedreiging van eigen belang. Dit is niet toegestaan.
Een tweede punt gaat ook over financiële onafhankelijkheid en geldt in het bijzonder bij OOB’s. Er is al een regel van toepassing dat de accountant maatregelen moet nemen als de vergoeding twee of meer opeenvolgende jaren meer dan 15% bedraagt van de totale omzet. In aanvulling hierop is nu ook de expliciete toestemming van het auditcomité van de OOB vereist om de wettelijke controle te continueren. Als deze situatie meer dan vijf opeenvolgende jaren voortduurt, dan is de accountant verplicht om de opdracht te beëindigen.
Slotwoord
Naast bovengenoemde wijzigingen zijn er recentelijk ook aanpassingen geweest in de Controlestandaarden 220 en 600, alsmede in de ViO waar het gaat om groepscontroles. De toepassing van onafhankelijkheidsregels bij groepscontroles in relatie tot de ViO is complex. In een volgend artikel zal hier nader aandacht aan worden gegeven.
Voor meer informatie bezoek 'Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten'.
Contact us
Volg ons
