Balancerend naar een steeds groenere economie

Transportnetbeheerder TenneT

De coronacrisis is voor TenneT een bijzondere tijd. De transportnetbeheerder moet niet alleen leveringszekerheid in het hoogspanningsnet blijven garanderen, maar ook nadenken over de drijvende rol die het bedrijf heeft in de energietransitie. Manon van Beek (CEO) en Otto Jager (CFO) spreken openhartig over de impact van het coronavirus en de bottlenecks in de energietransitie. ‘We geven heel duidelijk richting, maar bepalen niet alle spelregels.’

Bevoorrechte positie

‘Als bedrijf zijn wij erg bevoorrecht’, constateert Otto Jager. ‘De coronacrisis raakt TenneT nauwelijks financieel. We hebben zeer kredietwaardige klanten, geen liquiditeits- of omzetissues en onze projecten lopen naar omstandigheden goed door. Als je dat vergelijkt met wat er om ons heen gebeurt – ondernemingen die omvallen, faillissementen, mensen die ontslagen worden, luchtvaartmaatschappijen die bijna helemaal stilliggen – denk ik dat het belangrijk is dat wij bij TenneT beseffen hoe goed wij het eigenlijk hebben.'

Wat niet wegneemt dat het bij TenneT momenteel ook allemaal behoorlijk anders gaat. ‘Onze mensen werken nu al een aantal maanden zoveel mogelijk vanuit huis’, vertelt Manon van Beek. ‘Dat gaat goed en heeft een enorme versnelling gebracht in het thuiswerken en in alle digitale ondersteuning. Ik ben er trots op dat we het thuiswerken in korte tijd tot standaard hebben gemaakt, net zoals ik er trots op ben dat we ons werk in het veld altijd hebben laten doorgaan.’

Kritieke infrastructuur

‘Want, wij zijn natuurlijk zelf kritieke infrastructuur’, vervolgt Van Beek. ‘We moeten onze mensen aan het werk houden om de energietransitie doorgang te laten vinden. Vanzelfsprekend zorgen we ervoor dat onze mensen hun werk veilig kunnen doen. Veiligheid en het omgaan met crisissituaties – of dat nu terrorisme, cyberdreigingen of in dit geval een virus is – zit in het DNA van TenneT. We hebben ongeveer dertig coronagevallen in ons bedrijf gekend, maar iedereen is gelukkig weer gezond. Onze afdeling system operations heeft het net perfect in bedrijf gehouden, onze storingsorganisatie stond altijd klaar. We hebben onze dienstverlening altijd kunnen waarborgen. Onze strategie was erop gericht heel goed voorbereid te zijn, maar ook weer niet overmatig te reageren. Steeds weer hebben we de balans gezocht tussen je enorm goed voorbereiden, maar je ook steeds weer afvragen wat zinvol is.'

Crisis stimuleert samenwerking

Door het coronateam en het scenariodenken denkt TenneT steeds meer in end-to-end-processen. Crisissituaties maken vaak de onderlinge afhankelijkheden en de zwakste schakel(s) in die processen goed zichtbaar. ‘Waardoor je er nog beter op kunt sturen om uiteindelijk de performance te verbeteren’, stelt van Beek. ‘Wat we hebben geleerd, is heel duidelijk richting te geven, maar niet zelf alle regels te bepalen. Ons leadershipteam van 22 directeuren neemt de vrijheid én de verantwoordelijkheid zelf de afweging te maken wat zinvol is. Wij zijn een asset driven company, maar uiteindelijk zijn onze mensen de belangrijkste assets. En niet die miljarden op de balans. In onze purpose, promise en principles stellen we steeds meer onze mensen centraal. Ook onze leveranciers. In de crisis hebben we hun gezegd: Luister, het is een moeilijke tijd, als je een probleem of een issue hebt, laten we elkaar geen brieven schrijven, maar kom met ons praten, dan lossen we het samen op. Ik hoop dat deze crisis een enorme boost geeft aan de samenwerking. Niet alleen binnen ons bedrijf, maar ook met onze leveranciers, stakeholders en partners. Dat we met z’n allen nog meer realiseren dat onze belangrijkste assets uiteindelijk onze mensen zijn.’

Green Deal

Samenwerking is ook nodig om de beoogde klimaatneutrale samenleving in 2050 te realiseren. De Green Deal, die vlak voor de uitbraak van Covid-19 op tafel lag, is door de crisis wat naar de achtergrond verdrongen. ‘Maar, als wij deze crisis achter de rug hebben, zie ik kansen voor ons om een heel nadrukkelijke rol te spelen in het opnieuw opstarten of het doorstarten van een steeds groenere economie’, schetst Van Beek. ‘TenneT kende het afgelopen jaar een investeringsrecord van 3,1 miljard euro. Die investeringsagenda zal de komende jaren oplopen tot vier tot vijf miljard euro per jaar, waarvan zo’n negentig procent direct te relateren is aan duurzaamheid. Wij zijn een grensoverschrijdende transportnetbeheerder (TSO) en denken en werken over landen heen, steeds meer in geïntegreerd offshore en onshore.’

CO2 als nieuwe maatstaf

Een van de aspecten in de Green Deal is de positionering van CO2 als the new currency. Niet langer euro’s, maar CO2 als nieuwe maatstaf. ‘Dat is natuurlijk leuk gezegd’, vindt Van Beek, ‘maar hoe kun je projecten en initiatieven prioriteren? Draagt het ene project meer bij aan CO2-reductie dan het andere? En hoe meet je dat? We weten wel wat projecten kosten, wanneer ze klaar moeten zijn, en welke bottlenecks we daarvoor moeten oplossen. Maar, in termen van CO2-impact staan we eigenlijk pas aan het begin van hoe je dat meet, laat staan, hoe je dat weegt en prioriteert. Ik denk wel dat wij daar een nadrukkelijke rol in kunnen vervullen. We zijn er trouwens al mee begonnen door in Europa met een aantal andere TSO’s actief na te denken over een aanpak.’

Europees duurzaam energiesysteem

Intensieve samenwerking tussen TSO’s, overheden en andere betrokken instanties – over grenzen heen – moet eerder regel dan uitzondering zijn, om uiteindelijk te komen tot een Europees duurzaam energiesysteem. ‘De Nederlandse en Duitse overheden zetten al nadrukkelijk gezamenlijke stappen en wij denken ook echt dat wij een voorbeeldfunctie kunnen vervullen voor de energietransitie in Noordwest-Europa’, meent Van Beek. ‘Zo’n North Sea Energy System staat ook hoog op de agenda van eurocommissaris Timmermans en onze North Sea Wind Power Hub is natuurlijk al een mooi voorbeeld van initiatieven die mogelijk zijn. Gezamenlijk moeten we bekijken hoe we de potentie van de Noordzee optimaal kunnen benutten. Ook moeten we kijken naar mogelijke netuitbreidingen en smart regulation, zodat we innovaties en de flexibiliteit die in het net aanwezig is, goed kunnen benutten. Met ons grensoverschrijdende blockchainplatform – Equigy – kunnen huishoudens en eigenaren van bijvoorbeeld elektrische auto’s of huishoudbatterijen in Nederland, Duitsland, Zwitserland en Italië op grote schaal actief de flexibele capaciteit van hun auto’s en huisbatterijen op de energiemarkten aanbieden voor de stabilisatie van het elektriciteitssysteem.’

Financiering energietransitie

Als het gesprek op de financiering van de energietransitie komt, verwijst Manon van Beek naar de (overigens door Otto Jager gemaakte) driearmige weegschaal in de bestuurskamer in het TenneT-kantoor in Arnhem. ‘Die weegschaal symboliseert de essentie van wat wij doen en van wat wij meer kunnen doen’, vindt Van Beek. ‘De weegschaal heeft drie schalen die je met elkaar in balans moet brengen: leveringszekerheid, duurzaamheid en betaalbaarheid. Dat is vrij ingewikkeld.’

‘Bij het financieren van de energietransitie gaat het voor een groot deel om risicoverdelingsvraagstukken’, verduidelijkt Otto Jager. ‘Wij zitten in een bijzondere situatie, want 95 procent van onze business is gereguleerd. Zolang het binnen dat reguleringskader valt, kunnen wij ervan uitgaan dat wij gewoon netjes ons rendement en onze investering terugverdienen over een zeer lange tijd. Vaak veertig jaar als het onshore is. Waar bij ons een dilemma zit, is wat valt er wel en niet onder die regulering, nu en in de toekomst? Waar treden we mogelijk in concurrentie met de markt? Aan de andere kant, als je het aan de markt over laat en het is te risicovol, gebeurt er helemaal niets. Dus je kunt ook een aantal nieuwe technologieën – ideeën op het gebied van opslag bijvoorbeeld - stimuleren door een stukje facilitering binnen de regulering. Neem waterstof, dat is op dit moment niet commercieel te krijgen. Dus moet je nadenken over goede mechanismes: gereguleerde business, subsidies of een andere stimulans. Uiteindelijk gaat het veel meer over risicoreductie dan geld, want er is geld beschikbaar. De vraag is, hoe zorg je dat je dat er een kader komt waarin de maatschappij niet opdraait voor alle risico’s, en er tegelijkertijd wel meer innovatie in het systeem komt, waardoor de energietransitie verder vooruit gebracht wordt.’

Experimenteerruimte

‘Reguleren of niet-reguleren is één’, haakt Van Beek in. ‘Maar er zit natuurlijk nog iets tussen. Eigenlijk heb je experimenteerruimte nodig. De uitkomst van een experiment bepaalt dan of je moet reguleren of het juist aan de markt moet overlaten. Als wij bijvoorbeeld in de wereld van waterstof duiken, willen we laten zien dat het werkt. Vaak denken mensen dan, waterstof, leuk, maar dat gaat ons toch niet helpen. Morgen niet nee, maar als we er over tien jaar wat mee willen, moeten we er wel vandaag mee beginnen. Het is onze kunst om bezig te zijn met vandaag, met morgen en met overmorgen, maar in TenneT-termen is morgen 2030 en overmorgen 2050. Wij weten eigenlijk al wat we de komende tien jaar moeten doen, dat is bij ons tot in zekere zin al een done deal. We moeten het alleen nog uitvoeren. Maar daarover moet je wel eerlijk en open het gesprek voeren, en ook weer balanceren: wat kost het, kan het dan? Want het probleem met pilots bij TenneT is dat het geen tienduizend of honderdduizend euro kost, maar nog eens drie nullen meer. Het zou fijn zijn als je daar de (tijdelijke) ruimte voor krijgt, maar dat is natuurlijk moeilijk omdat regulering gebaseerd is op het verleden.’

Open en eerlijke dialoog

Dat de kosten van de energietransitie de realisatie ervan in de weg zouden staan, gaat er bij TenneT niet in. ‘Ja, het gaat duur zijn en het gaat linksom of rechtsom de maatschappij veel geld kosten’, beaamt Jager, ‘maar daarover moet je open en eerlijk zijn en de materie inzichtelijk maken. En er ook politieke beslissingen over durven nemen. Laat je de kosten lopen via de energierekening of via de belastingen? Als je de problemen van de komende dertig à veertig jaar wilt oplossen, moet je nu keuzes maken. Voor politici die elke vier jaar herkozen (willen) worden, is dat soms lastig. Hun horizon is dan vaak toch iets anders dan onze lange outlook. We merken dat wij als TSO – zonder commercieel belang en zonder winstmaximalisatiestrategie – een neutralere rol hebben en daarmee ook een hogere mate van geloofwaardigheid in de dialoog over energie. We zien het dan ook als de verantwoordelijkheid van ons bedrijf om bij te dragen aan die open en eerlijke dialoog en er een positieve wending aan te geven.’