Tilburg Institute for Family Business
Sinds september 2016 bundelen Tilburg University en PwC hun krachten in het Tilburg Institute for Family Business (TIFB). Doel is om de kennisontwikkeling te versterken over de groep ondernemingen die verantwoordelijk is voor meer dan de helft van het Nederlandse bruto nationaal product. Waarom is interdisciplinair onderzoek naar en onderwijs over familiebedrijven belangrijk? Geert Vervaeke van Tilburg University en PwC’er Diederik van Dommelen geven een toelichting.
Diederik van Dommelen (PwC) en Geert Vervaeke (Tilburg University)
'Onze universiteit staat van oudsher erom bekend dat zij niet alleen inzicht wil bieden in fenomenen, maar die inzichten ook bruikbaar wil maken voor de praktijk.'
Empirisch onderbouwd onderzoek
De combinatie van PwC en Tilburg University heeft haar oorsprong in de biografie van Diederik van Dommelen, als PwC-partner verantwoordelijk voor de belastingadviespraktijk voor private bedrijven. Hij vertelt dat binnen PwC al langer de wens bestond om empirisch onderbouwd onderzoek naar familiebedrijven te stimuleren. ‘Ik heb zelf in Tilburg gestudeerd en nog college gevolgd bij hoogleraren belastingrecht Peter Essers en Inge van Vijfeijken. Toen ik met hen onze wensen besprak, bleek de bereidheid voor een samenwerking er al snel te zijn. Geert Vervaeke, decaan van de juridische faculteit waar het TIFB onderdeel van is, leerde ik kennen na de eerste verkennende gesprekken.’
Vervaeke: ‘Dat Diederik met dit plan bij ons in Tilburg terechtkwam, is wat ons betreft een goede keuze. Onze universiteit staat van oudsher erom bekend dat zij niet alleen inzicht wil bieden in fenomenen, maar die inzichten ook bruikbaar wil maken voor de praktijk. Ons motto understanding society laat ik graag volgen door to advance society. Daarbij is Noord-Brabant de thuisbasis van veel prominente familiebedrijven. Zonder dat onze visie nu per se provinciaal gericht is, is deze omgeving erg belangrijk voor het floreren van het TIFB.’
Sociologische en psychologische aspecten
‘Wie stelt dat het familiebedrijf voornamelijk een fiscaal of juridisch construct is, doet de werkelijkheid ernstig tekort’, vervolgt Geert Vervaeke. ‘De dynamiek van de familieonderneming kent evengoed sociologische en psychologische aspecten waarmee zij zich onderscheidt van de niet-familieonderneming. Toch kregen die vooralsnog weinig wetenschappelijke aandacht.’
Diederik van Dommelen stelt dat bij familiebedrijven de fiscalist, de accountant of de jurist vaak als eerste een rol als vertrouwenspersoon verwerft. ‘Hoe groter het vertrouwen, des te meer vragen er ook op tafel komen waarvoor andere expertise nodig is. PwC legt als vertrouwde adviseur altijd al de verbanden tussen de verschillende onderwerpen op de zogenaamde owner’s agenda. Maar met wetenschappelijk onderzoek willen wij de basis van onze dienstverlening, die nu veelal is gebaseerd op ervaring, verder versterken.’
'Wie stelt dat het familiebedrijf voornamelijk een fiscaal of juridisch construct is, doet de werkelijkheid ernstig tekort.’
Diederik van Dommelen, als PwC-partner verantwoordelijk voor de belastingadviespraktijk voor private bedrijven.
Promotieonderzoek naar het UBO-register
Als voorbeeld noemt Van Dommelen het UBO-register, dat als onderdeel van de Europese anti-witwasrichtlijn in 2020 in Nederland moet worden ingevoerd. In dat register worden de uiteindelijke begunstigden vastgelegd van juridische entiteiten – ultimate beneficial owners of UBO’s.
Van Dommelen: ‘Transparantie botst hier met de privacywens van vermogende personen om hun kwetsbaarheid te beperken. Voor beide standpunten is wat te zeggen. In ons advies aan familiebedrijven en in onze contacten met de politiek over de uitvoering van het UBO-register willen we een genuanceerd betoog houden waarin de belangen zijn afgewogen. Daarom ben ik bijzonder blij dat er aan het TIFB een promotieonderzoek is gestart naar de toetsing van de UBO-wetgeving aan het recht op privacy.’
Dynamiek familiebedrijven onderzoeken
Een ander promotieonderzoek handelt over de impact van stressgebeurtenissen in de familie op het bedrijf. Welke gevolgen heeft bijvoorbeeld het onverwacht overlijden van de directeur-grootaandeelhouder (dga) en hoe zouden ondernemende families hierop kunnen anticiperen? De speciale dynamiek van familiebedrijven, waarin familierelaties en eigendom met elkaar verweven zijn, kan aanleiding zijn voor allerlei sociaalwetenschappelijk onderzoek.
Vervaeke: ‘Kunnen we de verhoudingen tussen familieleden en de effecten ervan op het bedrijf objectiveren om tot een diagnostisch kader te komen? En op welke aspecten kunnen we potentiële chief executive officers van binnen en buiten de familie vergelijken om hun welslagen te voorspellen? Er is op dit gebied nog een wereld te winnen aan inzichten waarmee ondernemende families en hun adviseurs vooruit kunnen.’
'Er is nog een wereld te winnen aan inzichten waarmee ondernemende families en hun adviseurs vooruit kunnen.’
Geert Vervaeke, decaan van de juridische faculteit van Tilburg University, waar het TIFB onderdeel van is.
Volledige onafhankelijkheid
PwC voedt het TIFB met onderwerpen die bij klanten op tafel liggen. Ook dragen de leden van de raad van advies die betrokken zijn bij familiebedrijven ideeën aan – dat zijn Richard Jongste, Rogier van Meeuwen, Gianne Hurks, Henriëtte Westland, Ronald Goedmakers, Co de Heus en Kommer Damen. ‘Vervolgens bekijkt de onderzoeksgroep in Tilburg met welke onderwerpen we aan de slag kunnen’, vertelt Vervaeke. ‘Inge van Vijfeijken, onze hoogleraar belastingrecht, speelt daarin een centrale rol en coördineert de samenwerking met de economische en sociale faculteiten. De uiteindelijke richting van onderzoek wordt hier in Tilburg bepaald, in volledige onafhankelijkheid. Onze sponsor PwC wil graag tussentijds resultaten zien, overigens zonder de wetenschappelijke integriteit van het instituut te beïnvloeden. Het is begrijpelijk dat PwC liever niet zes jaar op uitkomsten wil wachten. Aan ons de taak om het onderzoek, zoals we in Vlaanderen zeggen, te saucissoneren, in stukken te delen.’
Data, contacten en ervaringen
Behalve met ideeën en geld draagt PwC ook met data bij aan het TIFB. ‘Op geanonimiseerde basis en voor zover de AVG dat toelaat’, verklaart Van Dommelen. ‘Zo bekijken we nu of we de geanonimiseerde database kunnen delen waarop wij ons internationale PwC-onderzoek baseren, de Global Family Business Survey. Verder delen we onze ervaringen en kunnen we desgewenst contacten leggen tussen wetenschappers en familiebedrijven.’
‘De input van PwC is voor ons een bron waaruit wij anders niet kunnen putten’, vervolgt Vervaeke geestdriftig. ‘Denk eens aan al die praktijkervaring van Diederik en zijn collega’s. Die blijft vooralsnog slechts particulier bewaard, maar nu proberen we die voortijdig uit hun hoofden te vissen, ter inspiratie van ons onderzoekswerk. PwC opent voor ons de poort naar de praktijk van het familiebedrijf.’
'Aandacht voor de positie van de commissaris in het familiebedrijf is vooral belangrijk omdat de balans tussen betrokkenheid en kritische afstand nauw luistert.'
Opleidingsprogramma
Naast het wetenschappelijk onderzoek biedt het TIFB ook een opleidingsprogramma. Er worden post-masteropleidingen aangeboden over bedrijfsopvolging bij familiebedrijven en over de commissaris in het familiebedrijf. Vervaeke: ‘De studenten zijn veelal leden van ondernemende families, adviseurs en mensen die op weg zijn naar een commissariaat. Zij hebben allen een sterke intrinsieke motivatie bij het onderwerp.’
Volgens Van Dommelen is aandacht voor de positie van de commissaris in het familiebedrijf vooral belangrijk omdat de balans tussen betrokkenheid en kritische afstand nauw luistert, zeker als de commissaris lid is van de familie. ‘Het komt niet zelden voor dat een commissaris als vertrouweling van de dga een sterke adviserende stem heeft. Hoe geef je dan als commissaris invulling aan de toezichthoudende rol, waarin je dezelfde dga en het bestuur kritisch moet bevragen of ze de goede dingen doen?’
Bedrijfsopvolgingsfaciliteiten
Gevraagd naar een laatste voorbeeld van een kwestie die gebaat is bij wetenschappelijk onderzoek, noemt Van Dommelen de fiscale bedrijfsopvolgingsfaciliteiten. ‘De overheid stelt de vrijstelling van successierechten bij bedrijfsopvolging nogal eens ter discussie. De kritiek richt zich met name op een (te) grote begunstiging ten opzichte van ander vererfd vermogen, maar heeft ook een budgettaire invalshoek. Familiebedrijven vinden het relevant om de regelingen in stand te houden, onder meer om het speelveld met niet-familieondernemingen gelijk te houden; die laatsten hoeven ook niet elke dertig jaar opnieuw successierechten uit de onderneming te betalen. Het promotieonderzoek dat hiernaar wordt gedaan, zal helpen om de discussie naar een hoger plan te tillen.’
Geert Vervaeke (Tilburg University) en Diederik van Dommelen (PwC)
'Het belang van familiebedrijven voor de BV Nederland is zeer groot, maar ook de uitdagingen waarvoor zij staan zijn groot. Wat dat betreft past de samenwerking in het TIFB naadloos binnen de purpose van PwC.'
Niet zeuren, noest verder doen
Van Dommelen stelt tot besluit dat er des te meer behoefte is aan onderzoek naar het familiebedrijf omdat de families zelf bij voorkeur niet op de voorgrond treden: ‘Hierdoor krijgen de typische kwesties die op tafel liggen niet altijd de aandacht die ze verdienen.’ Vervaeke beaamt dit: ‘De familie zal niet snel de pers opzoeken om belangen te verdedigen. Niet zeuren, noest verder doen – dat is de traditionele houding. Laat ons die onderwerpen dus maar wetenschappelijk onderzoeken.’ Van Dommelen: ‘Behalve wetenschappelijk noodzakelijk is het TIFB een erkenning van de eigenschappen die een familieonderneming zo speciaal maakt. Het belang van familiebedrijven voor de BV Nederland is zeer groot, maar ook de uitdagingen waarvoor zij staan zijn groot. Wat dat betreft past de samenwerking in het TIFB naadloos binnen de purpose van PwC: bijdragen aan het vertrouwen in de maatschappij en helpen bij het oplossen van belangrijke problemen. Wij helpen familiebedrijven bij het in kaart brengen van de uitdagingen en dragen oplossingen aan. Verder versterken we de belangrijke sociaaleconomische rol die familiebedrijven (in hun regio) hebben door onderzoek en onderwijs.’
Gerelateerde content
Contact
Volg ons
