Anders belasten: Hoe meer werken, wél meer kan lonen

10/06/24

Iedereen is het erover eens dat het belastingstelsel anders moet. Dat werken meer moet lonen. Dat inzichtelijk moet zijn wat een wijziging in je werkuren betekent voor je portemonnee. Deze wensen staan ook in het hoofdlijnenakkoord van PVV, BBB, VVD en NSC, en in diverse recente overheidsrapporten zoals ‘Belastingen in maatschappelijk perspectief: Bouwstenen voor een beter en eenvoudiger belastingstelsel’ en ‘Eindrapport Toekomst Toeslagenstelsel’ . Maar hoe bereik je dat? Want het lukt ons al decennialang niet om dit binnen de bestaande kaders op te lossen. Ofwel een maatregel lost niets op, ofwel de maatregel kost direct tientallen miljarden. We moeten dus out-of-the-box denken.

Het arbeidsmarkttekort is groot. Eerder becijferde PwC dat het gat tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt bijna verdwijnt als deeltijdwerkers vier uur per week extra gaan werken. Het klinkt simpel, maar is het niet. Meer werken en dus meer inkomen, kan onder de streep namelijk flink tegenvallen. De marginale druk, het belastingtarief dat je betaalt over je laatstverdiende euro inclusief verlies van toeslagen, is hoog en bovendien niet transparant. Het kan oplopen tot 92% (2024), wat betekent dat je van elke extra verdiende euro slechts 8 cent netto overhoudt. De stimulans om meer te werken, is er financieel voor veel mensen nauwelijks. Daar komt bij, of je nou 50.000 euro per jaar verdient in twee of vijf dagen werken per week; je houdt netto evenveel over. Terwijl degene die vijf dagen per week werkt veel meer bijdraagt aan het oplossen van het maatschappelijke probleem van het arbeidsmarkttekort.

Uurloon leidend

PwC stelt een systeem voor waarbij het belastingtarief niet langer gekoppeld wordt aan het totale jaarloon, maar aan de hoogte van het uurloon. Waardoor het dus wél een verschil maakt of iemand zijn jaarloon in twee of vijf dagen werken per week verdient. Want de persoon die slechts twee dagen werkt, heeft meer ‘potentieel verdienvermogen’. En heeft wellicht ruimte om meer dagen te werken.

Dat systeem ziet er op hoofdlijnen als volgt uit:

Een progressief tarief op basis van het uurloon. Oftewel hoe hoger je uurloon, hoe hoger het belastingpercentage.

Een degressief tarief op basis van het aantal werkuren per week (inzet verdienvermogen). Oftewel het belastingpercentage daalt steeds iets als je meer uren per week werkt en dus meer arbeid levert. Dit betekent dat je over de tweede dag minder belasting betaalt dan over de eerste dag, over de derde dag minder dan over de tweede dag etc.

Concreet kunnen onderstaande percentages en cohorten gebruikt worden. Deze zijn voor nu grofmazig vastgesteld en dienen bij een verdere uitwerking preciezer te worden bepaald.

Door een degressief tarief op basis van het aantal werkuren per week (de tweede bullet) daalt de marginale belastingdruk en gaat extra uren werken zowel absoluut als relatief altijd meer opleveren. In een dergelijk systeem gaat dus niet alleen je feitelijke inkomen de belastingdruk bepalen, maar ook het aantal uren waarin je dit inkomen verdient. Degene die 50.000 euro per jaar verdient in twee dagen per week (hoog uurloon en laag percentage ingezet verdienvermogen) betaalt dus meer belasting dan iemand die 50.000 euro in vijf dagen per week verdient (lager uurloon en hoger percentage ingezet verdienvermogen).

Marginale druk neemt af

Als we bovengenoemd systeem afzetten tegen het huidige stelsel (de bruine lijn in grafiek 1), zien we dat de marginale druk lager is ten opzichte van het huidige stelsel indien mensen twee (in de meeste gevallen) of meer dagen per week werken. Dit kan een prikkel geven om meer uren per week te gaan werken en daarmee het arbeidsmarkttekort te verkleinen.

In het huidige stelsel (de bruine lijn) zijn toeslagen en de inkomensafhankelijke combinatiekorting buiten beschouwing gelaten om te kunnen inzoomen op de belastingdruk. De lijn van het huidige stelsel geeft de marginale druk weer over je extra verdiende euro. Bij het voorgestelde stelsel toont de grafiek bij benadering de marginale druk als je één uur extra gaat werken. Bij uitbreiding van je werkuren, verschuif je naar een onderliggende lijn, dus op het moment dat je bijvoorbeeld van 24 uur naar 32 uur werken per week gaat, verschuif je van de gele naar de rode lijn.

In het nieuwe systeem dragen nog steeds de sterkste schouders - degenen met een hoog uurloon - de zwaarste lasten. Dat geldt helemaal wanneer zij weinig gebruikmaken van hun verdienvermogen. Uiteraard kun je bij de detaillering van dit voorstel rekening houden met het feit dat mensen niet alleen hun tijd besteden aan betaald werk, maar ook aan andere maatschappelijk waardevolle zaken zoals mantelzorg en opleiding. Bijvoorbeeld door zowel de vierde als vijfde werkdag even gunstig te belasten. Bovendien kan het beide partners verleiden om zowel te werken als zorgtaken op zich te nemen. En dat is belangrijk, want in een beschouwing van het CPB, staat onder meer dat sociale normen - meer nog dan de marginale druk - ervoor zorgen dat veel Nederlanders in deeltijd werken.

Out-of-the-box oplossingen nodig

Laten we dus niet langer slechts het jaarinkomen als grondslag voor de inkomstenbelasting hanteren. Door inkomstenbelasting te variëren naar zowel uurloon als aantal gewerkte uren per week daalt de marginale belastingdruk. In ons voorstel ontstaat er een individuele financiële prikkel om meer te gaan werken. Dat kan het arbeidsmarkttekort verkleinen en het belastingsysteem evenwichtiger maken. En uiteraard moeten we daarbij oog hebben voor overgangsproblematiek, bijzondere situaties, draagkracht van mensen en knelpunten in de uitvoering. Onze oproep is dan ook: ga creatiever en innovatiever aan de slag met de herziening van ons belastingstelsel in relatie tot de arbeidsmarkt. En beschouw daarbij zowel het uurloon als het verdienvermogen. Want blijven sleutelen aan het huidige concept zoals we al decennia doen, werkt simpelweg niet.

Een korte versie van deze tekst stond op 10 juni in het FD.