Gedeelde verantwoordelijkheid bij aanpak criminaliteit

Fundamentele verandering in benadering veiligheid

Interne en externe veiligheid zijn diep met elkaar verbonden. Mondiale gebeurtenissen zorgen voor nationale en lokale effecten, en omgekeerd. Dit vraagt een fundamentele verandering in de benadering van veiligheid. Wij stellen vast dat het thema veiligheid inmiddels bij meer ministeries dan alleen Justitie en Veiligheid, en Defensie op de agenda staat. En als dat nog niet het geval is, wel zou moeten. Denk daarbij aan de ministeries van BZ (externe veiligheid), BZK (informatievoorziening en democratie), EZK (intellectueel eigendom en de uitdagingen rond technologie), LNV (voedselveiligheid), VWS (voorkomen en bestrijden van pandemieën). De samenhang en afstemming daartussen vraagt steeds meer aandacht.

Verbinding in plaats van verharding

Het regeerakkoord zet in op maatschappelijk effectieve rechtspraak, zowel preventief, als repressief én met oog voor de organisaties in zowel de opsporings- en vervolgingsketen als de executieketen. Dat is positief, want de maatschappij is gebaat bij verbinding in plaats van verharding. Het kabinet verlaagt de griffierechten en investeert in sociale advocatuur en gesubsidieerde rechtsbijstand om de drempel voor toegang tot de rechtspraak te verlagen.

Belangrijke rol voor bedrijven en burgers

Veiligheid is allang niet meer alleen van de overheid. Bij het creëren van veiligheid is een verwevenheid tussen overheid, bedrijvenen burgers gewenst. Wij schreven al eerder dat voor een veilige samenleving een intensieve samenwerking tussen partijen met zicht op criminaliteit nodig is, zowel op lokaal als op (inter)nationaal niveau. Niet alleen publieke organisaties moeten onderling samenwerken bij het voorkomen, bestrijden en beheersen van criminaliteit, maar zij moeten ook steeds nadrukkelijker de samenwerking opzoeken met private partijen.

De aanpak van criminaliteit is gebaat bij publiek-publieksamenwerking (maatschappelijk effectieve rechtspraak) én publiek-privaatsamenwerking (barrièrevorming op criminele processen) vanuit de maatschappelijke (netwerk)opgave. Naast het waar nodig streng aanpakken van bedrijven die criminaliteit ‘faciliteren’, zouden wij het kabinet willen adviseren de samenwerking op te zoeken om te kijken wat nodig is om die bedrijven uit die positie te halen. Bedrijven die welwillend staan tegenover de aanpak van criminaliteit hebben publieke partners nodig voor een effectieve aanpak.

Nieuwe manier van werken

De afgelopen tien jaar zijn er al diverse verbanden tussen publieke en private partijen ontstaan. Zo delen de politie en IT-bedrijven onderling kennis en expertise om cybercriminaliteit tegen te gaan en zijn de grootbanken verenigd in samenwerkingsverbanden met de politie en het Openbaar Ministerie om witwassen en terrorismefinanciering aan te pakken. Ook Defensie werkt steeds meer samen met private partijen om te zorgen dat de toeleveringsketens weerbaar en systemen inzetbaarheid zijn.

Deze ‘genetwerkte’ samenleving vraagt van betrokken overheidsinstanties wel een ‘moderner’ HR-beleid. Specifieke functies zullen in de toekomst vaker worden uitbesteed aan de private sector. Deze instanties kunnen daarbij nadenken over vormen van duaal of gedeeld werkgeverschap. Gelukkig zien we bij de Nationale Politie en Defensie dat de mogelijkheden voor zijinstromers zijn verhoogd. Daar zoeken ze bewust naar cyberspecialisten en forensische onderzoekers, die niet het klassieke carrièrepad hoeven te doorlopen. Bij andere ministeries is op dat gebied nog werk te verrichten.

Structurele capaciteitstekorten aanpakken

De structurele capaciteitstekorten, waarmee justitiële partners en de rechtspraak al lange tijd kampen, wil het kabinet tegengaan met forse investeringen in de justitie- en veiligheidsketen, van wijkagent en recherche tot rechtspraak, Openbaar Ministerie, gevangeniswezen en reclassering. Aan de lokale samenwerking en de capaciteit die dat vraagt wordt slechts beperkt aandacht geschonken. Dat roept de vraag op hoe het nieuwe kabinet naar dit structurele probleem kijkt. Ook hangt het succes van de aanpak af van de uitwerking. Zaken op basis van aantallen financieren is weliswaar voorspelbaar, maar doet geen recht aan de complexiteit. Er zullen altijd onbedoelde neveneffecten van dergelijke financieringssystemen optreden.

Tijd voor nieuw sociaal contract

Voor een succesvolle aanpak van criminaliteit moet niet alleen de overheid, maar ook (grote) bedrijven en burgers hun verantwoordelijkheid nemen. Het nieuwe kabinet zal dit aspect op een goede manier over alle departementen moeten organiseren en zorgen dat als het gaat om gezondheid, voedsel, ICT, energie, water, straatcriminaliteit, cybercrime of territoriale veiligheid de juiste mensen aansluiten. Daarbij moet het dan private partijen en burgerinitiatieven betrekken. Met dit ‘nieuwe sociale contract’ ontstaan er hopelijk samenwerkingsverbanden die de veiligheid van iedereen garanderen.