Los personeelstekort zorg op bij hervorming toeslagenstelsel

Nog steeds grote uitdagingen op arbeidsmarkt

De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt stellen ook het nieuwe kabinet voor grote uitdagingen. De actualiteit is dat de werkloosheid in Nederland nog steeds hoog is en er tegelijk vooral in de publieke sector een enorm personeelstekort bestaat. Door de automatisering en de vergrijzing zal dit contrast sterker worden en een dilemma blijven. De beroepsbevolking neemt niet toe met extra geld, ondanks investeringen op veel dossiers en pogingen om mensen meer uren te laten werken. De kernvraag blijft: hoe zorgen we voor voldoende werkenden in Nederland? Op dit punt zouden we volgens mij nog meer kunnen linken met het immigratiebeleid. Maar dat gebeurt nu nog onvoldoende.

Problemen door coronacrisis nog duidelijker 

De personeelstekorten in de zorg, het onderwijs, bij de politie en defensie zijn niet nieuw, maar de coronacrisis heeft de groeiende problemen nog duidelijker gemaakt. Volgens de laatste arbeidsmarktprognose van het UWV neemt in bovengenoemde sectoren het aantal vacatures dit jaar met 100.000 toe. Ondertussen verdwijnen vooral bij uitzendbureaus, in de horeca en in de industrie banen. Volgens de uitkeringsorganisatie staat de teller eind 2021 op bijna 10,6 miljoen banen in Nederland, een daling van 186.000 in twee jaar.

Met omscholing van ene naar andere sector

We hebben natuurlijk ook al eerder geconstateerd dat de digitalisering de arbeidsmarkt sterk beïnvloedt en daardoor banen verdwijnen of veranderen, en er andere banen voor terugkomen. Dat vraagt om omscholing. Waarbij het belangrijk is dat we heel goed kijken naar sectoren, ondernemingen of organisaties waar we de komende tijd afscheid moeten nemen van mensen en waar er een vraag naar arbeidskrachten ontstaat of al is. Als we dan een brug slaan tussen die twee groepen, kunnen we mensen van de ene sector naar de ander schuiven. Met behulp van omscholing welteverstaan.

Huidige aanpak omscholing te vrijblijvend

Over de manier waarop dat nu gebeurt, ben ik vrij kritisch. De overheid en werkgevers steken veel geld in omscholing, maar de aanpak is te vrijblijvend. Er is regie nodig om te zorgen dat we alleen mensen omscholen naar sectoren waar werk is of naar organisaties waar die specifieke medewerkers nodig hebben. Hans Borstlap van de commissie Regulering van werk, die alweer ruim een jaar geleden haar rapport over de toekomst van de Nederlandse arbeidsmarkt uitbracht, spreekt in dat verband over ‘nieuwe allianties’ tussen publiek en privaat.

Beginnen bij de behoeftes van werkgevers

Net als Hans Borstlap vind ik dat je moet starten bij de behoeftes van werkgevers. Waar is behoefte aan arbeid? Als je de overbodige arbeid daaraan kunt koppelen, kun je mensen ook heel gericht gaan omscholen. En alleen als ze er een nieuwe baan beschikbaar is én als ze gemotiveerd zijn.

Koppeling tussen toeslagenaffaire en personeelstekort zorg

Die motivatie is belangrijk en bracht me ook op het idee van de koppeling tussen de toeslagenaffaire en het personeelstekort in de zorg, wat je nu ook terugziet in het kabinetsvoornemen. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft berekend dat dit jaar 80.000 mensen in de zorg nodig zijn. Statistieken van de overheid laten ook zien dat de meeste zorgwerkers een parttimebaan hebben. Gemiddeld werken ze 22 uur in de week. Er is al eens uitgerekend dat als iedereen enkele uren per week extra werkt, een groot deel van het personeelstekort in de zorg is opgelost.

Extra werk levert vaak weinig extra's op

Waarom doen zorgwerkers dat dan niet? Naast het feit dat in de zorg veel vrouwen werken en zij traditioneel gezien vaker een parttimecontract hebben, is er een financiële reden. Als mensen meer gaan werken, gaan ze er namelijk netto niet zoveel op vooruit. Ze raken dan hun zorg-, huur- of kindertoeslag (deels) kwijt. Met andere woorden: de marginale druk is op een gegeven moment zo hoog dat extra werken nauwelijks iets extra’s oplevert.

Maak meer werken in sectoren met tekorten interessant

Met die wetenschap en het feit dat het demissionair kabinet heeft aangekondigd het toeslagenstelsel te herzien, is mijn advies: hervorm het stelsel zo dat meer werken wel degelijk loont. Kijk daarbij niet alleen naar de belastingheffing en de sociale zekerheid, maar zorg ervoor dat het stelsel zo is ingericht dat meer werken in de sectoren met tekorten interessant is. Door een vereenvoudiging van het belastingstelsel – onder meer door de afbouw van de zelfstandigenaftrek – kun je flexarbeid beperken. Daarbij verdienen de CAO’s een opfrisbeurt. We moeten beter onderzoek doen naar wat mensen belangrijk vinden en daarop inzetten in de CAO’s.

Naast financiële prikkel ook aantrekkelijkheid vergroten

Daarvoor is overigens meer dan alleen geld nodig. Zoals ik al zei: de motivatie van de mensen is belangrijk. Vaak is het zo dat werknemers graag willen, maar het werk niet meer aantrekkelijk vinden. Behalve een betere financiële vergoeding zul je die aantrekkelijkheid moeten vergroten door de administratieve lastendruk te verlagen en de vervelende taken te automatiseren. Zodat je uiteindelijk meer handen aan het bed of meer blauw op straat hebt.