Samenwerking essentieel voor financiering energietransitie

Blogserie: overbruggen van de energietransitie gaps |
#2 Financiering

De Europese Green deal en regulering zoals de Klimaatwet en CSRD moeten de energietransitie in een stroomversnelling brengen. Het doel: de wereld klimaatneutraal in 2050. Om dat te realiseren moeten nog een aantal grote kloven worden overbrugd. Eén daarvan is de financiering van de energietransitie. Om de financieringskloof te dichten, is samenwerking tussen de financiële sector, marktpartijen en de overheid essentieel. Met een generieke pot geld is niet iedereen geholpen; het is tijd voor maatwerk, zeggen PwC-experts Niels Muller en Glenn van den Broek.

Eigenlijk is de financieringskloof in de energietransitie een paradox. Het is namelijk niet zo dat het geld er niet is; er is wereldwijd meer dan genoeg geld. Het probleem is dat dit geld de weg niet vindt naar projecten die de energietransitie tot stand brengen. De omvang van de beschikbare ‘wall of capital’ of ‘wall of debt’ is indrukwekkend. Kijk maar naar  de vraag van de Nederlandse pensioenfondsen om meer projecten in de energietransitie. De grote uitdaging is het samenbrengen van verschillende geldstromen – eigen vermogen, vreemd vermogen en subsidies – met de juiste randvoorwaarden, zodat een valide businesscase ontstaat. 

Energietransitie is vooralsnog investeren in onzekerheid

De voornaamste reden dat investeringen in de energietransitie uitblijven is duidelijk: onzekerheid. Bedrijven willen wel verduurzamen, maar lopen vast op zaken als hoge opstartkosten, lange terugverdientijd, technologische onzekerheid en onzekerheid over (toekomstige) wet- en regelgeving. De kosten van het opzetten van een nieuwe fabriek kunnen oplopen tot een paar miljard. Wie wil hierin investeren als het onzeker is of het zich terugbetaalt, omdat de markt voor het eindproduct nu nog niet bestaat? 

Dat risico kunnen veel bedrijven niet nemen.  Zolang de afnamemarkt niet op gang komt, zitten ook toeleveranciers en techbedrijven in dezelfde wachtruimte. De technologische ontwikkelingen moeten namelijk ook gefinancierd worden. Tegelijkertijd is nieuwe technologie juist nodig voor verduurzamingsprojecten, zoals die nieuwe fabriek. Van bouwer tot afnemer – we kunnen niet zonder.

De productie van groene waterstof is zo’n voorbeeld. Battolyser, een van de sprekers tijdens het World Energy Congress 2024 in Rotterdam, heeft een slimme ‘electrolyser’ ontwikkeld die de productie van waterstof koppelt aan een batterij. Dit product kan een belangrijke oplossing bieden voor de infrastructuur van de energietransitie. Battolyser staat in de startblokken, maar wacht op opdrachten vanuit de industrie die groene waterstof moet gaan maken. Maar niemand durft nog te investeren in het maken van groene waterstof, omdat niet zeker is tegen welke prijs het straks wordt verkocht.

Er zijn echter meer knelpunten, zoals het overvolle elektriciteitsnetwerk. Onze grote industriële klanten kunnen hun uitstoot vaak alleen verminderen door hun productieproces te elektrificeren. Maar als er geen uitzicht is op een netaansluiting, dan doet de bank ook niet mee. Oftewel: om de energietransitie financierbaar te krijgen, moeten alle puzzelstukjes op hun plek vallen. Dan kunnen we de ‘wall of capital’ actief inzetten voor de energietransitie.  

Langetermijnvisie met stabiliteit van wet- en regelgeving

Alle partijen zijn dus van elkaar afhankelijk. Waar zit dan de doorbraak? Hierin speelt de overheid een sleutelrol. Daar waar de markt (te) onzeker is en bedrijven het risico niet kunnen nemen, kan de overheid instappen met regulering of een prijsprikkel. Een voorbeeld van regulering is het sluiten van de kolencentrales, waardoor andere oplossingen in een versnelling kwamen. Andersom kan de overheid een zetje geven door de kosten voor duurzame investeringen omlaag te brengen. 

Neem de Nederlandse markt voor offshorewind. Met enorme subsidies verlaagde de overheid eenmalig de kosten. Hiermee werd het rendement duidelijk en werd ook het risico in de markt aanvaardbaar. Zo is een 'pijplijn’ gecreëerd en kon de markt zelfstandig opereren. Een ander voorbeeld is de groene staalproductie in Zweden die nu van de grond komt. Ook dat heeft de overheid actief ondersteund.  

De overheid wil die rol graag pakken, maar zoekt naar de manier om dat te doen. Er zijn veel subsidies beschikbaar, maar die passen niet altijd bij het project of komen niet in de juiste fase. Met een generieke pot geld is niet iedereen geholpen. Daarnaast is de veranderlijkheid van de politiek een risico. Neem het voorbeeld van de kolencentrales in Nederland. Acht jaar geleden werden er nieuwe kolencentrales in gebruik genomen en drie jaar later werd er een wet aangenomen om de kolencentrales te sluiten. Een langetermijnvisie is essentieel, zodat bedrijven die investeren, kunnen rekenen op stabiele wet- en regelgeving. 

Samenspraak binnen het energie-ecosysteem

Hoewel regulering en prijsprikkels vanuit de overheid van groot belang zijn om de financiering van de energietransitie te bewerkstellingen, is niet alleen de overheid aan zet. Voor maatwerkoplossingen die beter aansluiten, moeten bedrijven zelf uitvraag doen. De overheid weet vaak niet wat er op de vloer gebeurt. We moeten van onderaf kijken naar de problematiek, zodat we elkaar begrijpen en samen maatwerkafspraken kunnen maken.

Een belangrijk element in het overbruggen van de financieringskloof is ook transparante rapportage. Zo gaan steeds meer bedrijven verplicht rapporteren over niet-financiële informatie volgens de CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive). De CSRD-verplichting wordt vaak gezien als regeldruk, maar kan ook onderdeel van de sleutel zijn. Zo worden bedrijven namelijk transparanter over hun doelen voor duurzaamheidsthema’s en moeten ze in gesprek gaan met alle stakeholders – inclusief de overheid. Deze samenspraak tussen bedrijven, de financiële sector en de overheid is essentieel voor het opbouwen van businesscases.

Daarnaast speelt ook de zekerheid van afnamecontracten door partners een belangrijke rol. Daarmee wordt vooraf vastgelegd dat een partij bijvoorbeeld groene waterstof afneemt zodra die beschikbaar is. Pas daarna doet het bedrijf de investering om de groene waterstof te gaan produceren. Met een dergelijke garantie vanuit de markt, een sterke businesscase voor investeerders en een maatwerkoplossing van de overheid is er aanzienlijk minder onzekerheid rondom duurzaamheidsinvesteringen. Als we deze puzzelstukken met elkaar weten te leggen, kan de financiering van de energietransitie van de grond komen.   

Dit is de tweede blog van een serie over de 'kloven’ die overbrugd moeten worden voor een succesvolle energietransitie. De eerste blog ging over het transport van energie en de gewenste infrastructuur.