Van papieren werkelijkheid naar vliegwiel voor transformatie

Integraal Zorgakkoord: meer governance, risico op minder inhoud 

Om de zorg en de ondersteuning voor (kwetsbare) inwoners van Nederland te verbeteren en toekomstbestendig in te richten, zijn het afgelopen jaar verschillende akkoorden ondertekend: het Integraal Zorgakkoord (IZA), het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), het programma Wonen Ondersteuning, Zorg voor Ouderen (WOZO) en de Green Deal 3.0. 

Marjo Vissers heeft een dubbel gevoel bij het IZA: ‘De gezamenlijke visie van het IZA is uniek, kansrijk en een duwtje in de rug, maar het is ook een bestuurlijke ‘kerstboom’ geworden.’ Een mening die Fred Pijls met haar deelt: ‘Er is een enorme governance ontstaan rondom het indienen van de aanvragen voor transitieplannen. Daardoor lijkt het minder over de inhoud van de plannen te gaan.’ 

Vissers en Pijls, beiden alliantiepartners van het Netwerk Zinnige Zorg, werken al sinds 2017 vanuit het innovatieprogramma ‘Samen Beter’ aan zinnige en passende zorg met netwerkpartners uit de regio. Het IZA onderstreept het belang van regionale samenwerkingen met onder meer huisartsen, gemeenten en GGZ-instellingen. 

Steeds meer mensen doen beroep op GGZ 

De ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) vragen impactvolle transformaties. Psychische klachten ontstaan vaak vanuit een combinatie van factoren: genetische aanleg, financiële zorgen, gezinsproblematiek en/of grote levensgebeurtenissen. Het aantal mensen met psychische klachten stijgt al jaren: bijna de helft (48 procent) van de Nederlanders krijgt hier op een moment in het leven mee te maken. 

Het gevolg is dat een steeds grotere groep mensen een beroep doet op hulp vanuit de GGZ. Terwijl de sector steeds meer onder druk staat, onder andere door meer krapte op de arbeidsmarkt en toenemende kosten. Daardoor moeten vooral mensen met (complexe) psychische klachten lang wachten voordat ze hulp krijgen. 

In het IZA hebben de betrokken partijen afgesproken te zorgen voor toegankelijke, betaalbare en kwalitatief goede zorg. In de GGZ komt dit onder meer neer op snellere intakes, digitale zorg en samenwerking met het sociaal domein om onnodig medicaliseren te voorkomen. Er zijn concrete doelen afgesproken, bijvoorbeeld dat de gemiddelde wachttijd in 2027 nog maximaal vijf weken mag bedragen. Deze doelen vragen om een combinatie van oplossingen. Ook moet een goede samenwerking tussen sociaal domein, huisartsenzorg en GGZ ervoor zorgen dat mensen niet onnodig de GGZ instromen en mensen met (milde) psychische klachten snel opnieuw deelnemen in de maatschappij, zoals in de pilot ‘Werk als beste zorg’. 

Structurele impact en beste inzet van professionals

Vissers: ‘Bij de ingediende plannen gaat het tot nu toe om relatief kleine transformaties. Wat mij betreft mogen die impactvoller en groter. Ook op landelijk niveau verwacht en hoop ik meer initiatieven te zien, vooral rondom de inzet van digitale oplossingen. 

Door het slimmer inzetten van digitalisering wordt de oplossingsgraad vele malen groter. Met digitale zorg kun je patiënten die wachten aan de ene kant van het land helpen met capaciteit aan de andere kant van het land. Dat gaat echt het verschil maken en het kán, dat bewijzen we nu al met elkaar.’

Pijls: ‘Ik ben positief over de goed opgezette ondersteuning in de Nederlandse GGZ om ideeën uit te wisselen en ‘best practices' van elkaar over te nemen. Ik zie hierbij wel het risico dat er te veel met een ‘zorglens’ naar de GGZ wordt gekeken. Bij de chronische zorg moeten we niet alleen vanuit het zorgaspect kijken, maar ook vanuit het woon- en welzijnsaspect. Gelukkig heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) het IZA medeondertekend. Dat is een heel goede verbetering ten opzichte van eerdere akkoorden.’ 

Wat betreft het opgestelde beoordelingskader zien Vissers en Pijls een risico in het ‘doorslaan’ van het monitoren en kaderen van de transformatieplannen. Pijls: ‘Ik stel voor bij het opstellen van een transformatieplan vooral te kijken naar wat er in de regio al gebeurt en daarop aan te sluiten.’

Vissers: ‘Het indienen van een transformatieplan dat interventies met een (verwachte) gezamenlijke impact bevat, moet ook de ruimte bieden om tijdens de uitvoering andere interventies toe te voegen. Als de aanbieder met steun van de verzekeraar de zorgprocessen écht gaat veranderen, komen er zeker meer briljante verbeteringen bij. Die moeten we dan natuurlijk meteen meenemen om de impact te vergroten.

We hebben het binnen GGZ Oost Brabant gezien: als je start, weet je nog niet wat er mogelijk is. Daar kom je pas achter als je begint. Zodra de beweging eenmaal op gang komt, ontstaan er in hoog tempo meer verbeterideeën. Die plannen allemaal in samenhang implementeren, verbetert de zorg pas echt. We werken dan niet meer vanuit geïsoleerde projecten, maar vanuit de beweging passende zorg, of zoals we het eerder noemden: zinnige zorg. Dit leidt vervolgens tot meer impact op toegankelijkheid en betaalbaarheid vanuit één transitieprogramma.’ 

Vissers en Pijls voorzien dat een grote en impactvolle transitie mogelijk is, mits verankerd in een goed programma. Vissers: ‘De bedrijfsvoering die hoort bij een succesvolle transformatie is misschien nog wel de moeilijkste klus bij het inzetten van de transitie. En die bedrijfsvoering ontbreekt nog in het IZA.’

‘Uiteindelijk gaat het om structurele besparingen en de beste inzet van de professionals’, sluit Pijls hierop aan. ‘De aanpassing van de bedrijfsvoering zou synchroon moeten lopen met de uitvoering van de transitie.' Vissers knikt en benadrukt: ‘Ik vind dat een belangrijke boodschap.’

Marjolein Cornelissen: ‘Stel we spreken elkaar over een jaar weer, wat willen jullie dan bereikt hebben?’  

Pijls: ‘Ik hoop in de komende twee jaar samen met VGZ drie concrete en impactvolle transformaties door te maken. Ten eerste, dat voor de toegang van de specialistische GGZ de wachttijd is gehalveerd ten opzichte van nu. Ten tweede, dat de GGZ-populatie van GGZ Oost Brabant die gebruikmaakt van volledig digitale zorg verdriedubbeld is. En ten derde dat binnen één jaar 75 procent van de GGZ-zorg is ingericht in samenwerking met het sociaal domein. Ik hoop daarmee de-medicalisering van tien tot twintig procent door sociale en regionale cohesie te realiseren. Ook is het voor mij belangrijk dat het werkplezier van de GGZ-professionals is toegenomen. Ik hoop dat zij over een jaar gemiddeld een zeven geven voor hun werkvreugde, daar waar ze nu (soms) een drie geven.’

Vooruitblik deel 2: de huisartsenzorg 

Een goede samenwerking tussen alle betrokken netwerkspelers is een belangrijk onderdeel van de toekomstbestendigheid van de zorg, zo ook voor de GGZ. Vissers en Pijls besluiten het gesprek daarom met een vraag voor het volgende interview in deze reeks, dat zich richt op een belangrijke samenwerkingspartner van de GGZ: de huisartsenzorg. 

De vraag is: ‘Op het gebied van het terugdringen van de wachtlijsten en de gemiddelde wachttijden is het IZA ambitieus. Zo zouden er meer dan 50.000 patiënten per jaar naar het sociaal domein verwezen moeten worden in plaats van de GGZ. De hiervoor in het IZA opgenomen afspraken over samenwerking tussen het sociaal domein, huisartsen, GGZ en digitalisering worden voor het slagen hiervan randvoorwaardelijk gesteld. Welke innovatie op het gebied van digitalisering hopen jullie vanuit de eerste lijn over een jaar samen met andere partijen zodanig doorontwikkeld te hebben dat deze klaar is voor snelle en landelijke opschaling?’